Khoa học xã hội và Nhân văn

AI: Cơ hội phát triển hay nguy cơ tăng bất bình đẳng giữa các quốc gia? (17/12/2025)

Trong bối cảnh công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) đang phát triển mạnh mẽ, báo cáo mới của Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) mang tên “Sự phân cực lớn tiếp theo: Tại sao trí tuệ nhân tạo có thể làm gia tăng bất bình đẳng giữa các quốc gia” đã được ra mắt vào sáng 2/12 tại Hội nghị Đổi mới mở do VinUniversity phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ, Đại học Oxford, Duke và Cornell tổ chức. Báo cáo nhấn mạnh AI không chỉ mang lại tiềm năng biến đổi kinh tế, quản trị và dịch vụ công mà còn có nguy cơ làm sâu sắc thêm khoảng cách phát triển nếu không được quản lý hiệu quả. Châu Á - Thái Bình Dương, khu vực chiếm hơn 55% dân số thế giới, đang dẫn đầu về ứng dụng AI nhưng cũng đối mặt với bất bình đẳng lớn, khi 1/4 dân số chưa kết nối internet.

 Quang cảnh lễ ra mắt báo cáo "Sự phân cực lớn tiếp theo: Tại sao trí tuệ nhân tạo có thể làm gia tăng bất bình đẳng giữa các quốc gia" của UNDP

AI đang mở ra những cơ hội phát triển quan trọng cho các quốc gia, nhưng sự khác biệt về điểm xuất phát có thể dẫn đến phân cực lớn hơn. Theo báo cáo, khu vực châu Á - Thái Bình Dương hiện có hơn một nửa số người dùng AI toàn cầu, với Trung Quốc chiếm gần 70% bằng sáng chế AI và hơn 3.100 công ty AI mới được tài trợ tại sáu nền kinh tế lớn. AI có thể thúc đẩy tăng trưởng GDP hàng năm thêm khoảng 2 điểm phần trăm, nâng năng suất lên tới 5% trong các lĩnh vực như y tế và tài chính. Riêng ASEAN có thể đạt thêm gần 1 nghìn tỷ USD GDP trong thập kỷ tới.

Tuy nhiên, bà Ramla Khalidi, Trưởng Đại diện Thường trú UNDP tại Việt Nam, cảnh báo rằng AI có thể làm trầm trọng hóa tính dễ bị tổn thương, đặc biệt ở những quốc gia chưa sẵn sàng. Những nước đầu tư mạnh vào hạ tầng và kỹ năng như Singapore, Hàn Quốc, Trung Quốc sẽ hưởng lợi lớn, trong khi các quốc gia khác có thể tụt hậu do hạn chế về kỹ năng, dữ liệu và quản trị AI. Hàng triệu việc làm, đặc biệt của phụ nữ và thanh niên, có nguy cơ bị tự động hóa. Ngoài ra, AI còn tăng rủi ro như mất việc làm, loại trừ dữ liệu, và tác động môi trường từ nhu cầu năng lượng cao.

Tại Việt Nam, báo cáo “Đánh giá toàn cảnh trí tuệ nhân tạo” (AILA) của UNDP cho thấy Chính phủ đã thể hiện ý chí mạnh mẽ qua các chính sách thúc đẩy chuyển đổi số và ứng dụng AI trong lĩnh vực then chốt. Hạ tầng số phát triển nhanh chóng với phủ sóng 4G gần như toàn quốc, triển khai 5G và cải thiện xếp hạng chính phủ điện tử. Việt Nam đang ở vị thế tốt để tận dụng AI cho tăng trưởng bền vững, nhưng cần giải quyết khoảng cách kỹ năng số, chất lượng dữ liệu và bao trùm số cho phụ nữ, cộng đồng nông thôn cùng các nhóm dễ bị tổn thương.

Báo cáo cũng đưa ra các ví dụ về ứng dụng AI trong quản trị và dịch vụ công. Tại Bangkok, nền tảng Traffy Fondue xử lý gần 600.000 báo cáo công dân, giúp phản hồi nhanh hơn. Singapore giảm thời gian thủ tục cho phụ huynh mới từ 120 phút xuống 15 phút nhờ Moments of Life. Bắc Kinh sử dụng mô hình số song sinh cho quy hoạch đô thị và quản lý lũ lụt. Tại Việt Nam, một nền tảng AI đang thử nghiệm hỗ trợ công dân sử dụng 15 dịch vụ hành chính trực tuyến. Những ứng dụng này chứng minh tiềm năng của AI trong nâng cao hiệu quả quản trị.

Dù vậy, rủi ro vẫn tồn tại. Chỉ một số quốc gia có quy định toàn diện về AI, và đến năm 2027, hơn 40% vi phạm dữ liệu toàn cầu có thể liên quan đến AI tạo sinh. Việc sử dụng AI trong kết nối việc làm có thể đẩy phụ nữ vào công việc thu nhập thấp, nam giới vào vai trò kỹ thuật, làm gia tăng bất bình đẳng giới. Bà Khalidi nhấn mạnh sự hình thành “khoảng cách công bằng AI” do sự khác biệt về con người, kinh tế và hệ thống quản trị.

Để AI trở thành động lực thúc đẩy phát triển công bằng, báo cáo đề xuất ba hướng đi chính: Lấy con người làm trung tâm bằng cách đặt đổi mới vào khuôn khổ phát triển con người; quản trị đổi mới trách nhiệm với quy định rõ ràng, tiếp cận dựa trên rủi ro và trách nhiệm giải trình mạnh mẽ; xây dựng hệ thống sẵn sàng cho tương lai, có khả năng chống chịu, bền vững và cạnh tranh. Các chính sách bao trùm, đầu tư trọng điểm và quản trị AI có trách nhiệm là chìa khóa để biến rủi ro thành cơ hội, đảm bảo không quốc gia nào bị bỏ lại phía sau trong cuộc cách mạng AI./.

P.T (NASTIS)

Ngày cập nhật:  04/12/2025

https://vista.gov.vn/vi/news/khoa-hoc-xa-hoi/ai-co-hoi-phat-trien-hay-nguy-co-tang-bat-binh-dang-giua-cac-quoc-gia-12445.html