Khoa học tự nhiên

Phát hiện thiên hà lùn loại sớm cô lập mới (21/10/2025)

Các nhà thiên văn học từ Đại học Yonsei ở Seoul, Hàn Quốc và các tổ chức khác đã công bố khám phá một thiên hà lùn loại sớm cô lập mới. Thiên hà này dường như đã "bỏ trốn" khỏi môi trường nhóm ban đầu. Chi tiết về phát hiện này đã được trình bày trong một bài báo khoa học xuất bản trên arXiv.

Thiên hà lùn là các hệ sao có độ sáng và khối lượng thấp, thường chứa khoảng vài tỷ ngôi sao. Trong nhóm này, các thiên hà lùn loại sớm (ký hiệu: dE) là loại phổ biến nhất trong các cụm và nhóm thiên hà gần Trái đất.

Những khám phá gần đây về các thiên hà lùn loại sớm cô lập, không thuộc về bất kỳ cụm hay nhóm thiên hà nào, đã làm dấy lên cuộc tranh luận về cách chúng được hình thành. Người ta cho rằng một số trong số chúng có thể là các dE "bỏ trốn", nghĩa là tàn dư của các thiên hà đã bị lột bỏ vật chất do lực hấp dẫn thủy triều trong quá trình đi qua gần một nhóm hoặc cụm thiên hà, sau đó bị đẩy ra vùng rìa hoặc thậm chí ra ngoài bán kính virial (vùng ảnh hưởng hấp dẫn của nhóm).

Hiện tại, một nhóm các nhà thiên văn học do Sanjaya Paudel từ Đại học Yonsei dẫn đầu đã xác định được một thiên thể dường như là một dE "bỏ trốn" bằng cách phân tích dữ liệu từ nhiều cuộc khảo sát thiên văn khác nhau, bao gồm Khảo sát Bầu trời Kỹ thuật số Sloan (SDSS).

"Trong nghiên cứu này, chúng tôi báo cáo việc khám phá một dE, có tên SDSS J011754.86+095819.0 (gọi tắt là dE01+09), dường như nằm cách xa nhóm thiên hà chủ của nó", các nhà khoa học cho biết.

Theo nghiên cứu, dE01+09 hiện nằm trong một khu vực gần như cô lập, ở khoảng cách ước tính khoảng 3,9 triệu năm ánh sáng so với nhóm thiên hà chủ có khả năng là NGC 524. Đây là một thiên hà yên tĩnh (nghĩa là không còn hoạt động hình thành sao), thể hiện các đặc điểm hình thái và quần thể sao điển hình của một dE. Nó có quần thể sao đồng nhất và không có bằng chứng về việc hình thành sao mới ở trung tâm.

Nghiên cứu cũng cho biết dE01+09 có bán kính hiệu dụng khoảng 3.900 năm ánh sáng và khối lượng khoảng 280 triệu khối lượng Mặt trời. Tuổi của thiên hà được ước tính là 8,3 tỷ năm, và độ kim loại (lượng nguyên tố nặng hơn helium) của nó đo được là -1.19 dex.

Để giải thích nguồn gốc của dE01+09, các nhà thiên văn học giả định rằng nó từng là một thành viên của nhóm NGC 524, sau đó bị đẩy ra và tiến hóa thành một hệ thống cô lập. Theo họ, kịch bản hợp lý nhất là dE01+09 có thể đã đi vào nhóm này vài tỷ năm trước khi còn là một thiên hà lùn đang hình thành sao. Tại đây, nó đã trải qua quá trình dập tắt môi trường (quá trình ngừng hình thành sao do tương tác với môi trường xung quanh).

Các tác giả bài báo cho biết thêm, sau quá trình dập tắt, dE01+09 tiếp tục quay quanh nhóm trong vài tỷ năm. Sau đó, khoảng 3,5 tỷ năm trước, một tương tác động lực mạnh mẽ có khả năng đã truyền cho nó một vận tốc gần bằng vận tốc thoát ly của nhóm, đẩy thiên hà này ra ngoài bán kính virial.

Tóm lại, các nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng việc một thiên hà lùn yên tĩnh như dE01+09 tồn tại trong môi trường cô lập như vậy là điều bất thường. Vì thế, việc nghiên cứu sâu hơn về dE01+09 có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản chất của những thiên hà dE hiếm gặp này./.

P.T.T (NASTIS), theo https://phys.org/news/, 2025

Ngày cập nhật: 13/10/2025

https://www.vista.gov.vn/vi/news/khoa-hoc-tu-nhien/phat-hien-thien-ha-lun-loai-som-co-lap-moi-12110.html