Khoa học và đời sống

Sách điện tử, sách nói và văn hóa đọc số tại Việt Nam (02/10/2025)

Trong bối cảnh chuyển đổi số lan tỏa mạnh mẽ, việc tiếp cận tri thức không còn bị giới hạn trong những trang giấy in. Sách điện tử, sách nói và các nền tảng đọc trực tuyến đang dần trở thành lựa chọn quen thuộc của giới trẻ Việt Nam, tạo nên bước chuyển quan trọng trong văn hóa đọc. Sự thay đổi này không chỉ phản ánh thói quen tiêu dùng mới mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết cho ngành xuất bản phải tái cấu trúc toàn diện để thích ứng. Nếu tận dụng đúng cơ hội, sách số có thể trở thành một trụ cột trong việc định hình xã hội học tập và nâng cao dân trí.

 Kỷ nguyên số đã mở ra một không gian tiếp cận tri thức rộng lớn chưa từng có. Chỉ với một chiếc điện thoại hoặc máy đọc chuyên dụng, người đọc có thể tiếp cận hàng nghìn đầu sách, từ văn học cổ điển đến những ấn phẩm vừa phát hành. Theo số liệu từ Cục Xuất bản, In và Phát hành, năm 2024, xuất bản phẩm điện tử chiếm gần 9% tổng số đầu sách cả nước, trong khi lượt nghe sách nói và tải ebook tăng hơn 200% so với năm trước. Điều này cho thấy sự dịch chuyển mạnh mẽ sang không gian số, đặc biệt trong nhóm độc giả trẻ vốn gắn bó mật thiết với thiết bị di động và Internet.

Không chỉ thay đổi cách tiếp cận sách, công nghệ còn mở rộng biên giới sáng tạo. Máy đọc e-ink giúp hạn chế mỏi mắt, tái hiện trải nghiệm gần giống giấy in; trí tuệ nhân tạo hỗ trợ tạo ra giọng đọc tự nhiên trong sách nói; blockchain được thử nghiệm để bảo vệ bản quyền. Một số dự án thậm chí còn kết hợp thực tế tăng cường (AR) để tạo nên sách tương tác, biến việc đọc thành trải nghiệm nghe – nhìn – chạm. Đây là minh chứng cho thấy sách số không chỉ sao chép bản in mà có thể mang đến giá trị hoàn toàn mới cho độc giả.

Nhiều nền tảng trong nước đã chứng minh sức hút của mô hình này. Fonos nổi bật ở mảng sách nói, hợp tác với các nhà xuất bản lớn và nghệ sĩ thu âm chuyên nghiệp để mang đến trải nghiệm cao cấp. Waka tiên phong cung cấp dịch vụ đọc thuê bao, đồng thời mở rộng sang sách học ngoại ngữ và kỹ năng. Những mô hình này cho phép độc giả tiếp cận kho sách khổng lồ với chi phí hợp lý, đồng thời khuyến khích thói quen đọc hiện đại. Sách số cũng mở ra cơ hội tiếp cận tri thức cho người khiếm thị, học sinh ở vùng sâu, vùng xa, nơi sách in còn khó tiếp cận.

Tuy nhiên, thị trường sách số cũng đối diện nhiều thách thức. Hạ tầng công nghệ còn hạn chế, thiết bị đọc chuyên dụng chưa phổ biến, trong khi thói quen đọc sách in vẫn chiếm ưu thế. Một bộ phận lớn độc giả, đặc biệt là người cao tuổi và cư dân nông thôn, chưa dễ dàng tiếp cận sách điện tử do rào cản thiết bị và kết nối mạng. Vấn đề bản quyền cũng là thách thức nghiêm trọng: chỉ với vài thao tác, sách điện tử hoặc sách nói lậu đã tràn ngập trên mạng, gây thiệt hại nặng nề cho tác giả và nhà phát hành.

Khung pháp lý hiện hành cho xuất bản điện tử dù đã có nhưng chưa đồng bộ và đủ mạnh. Các quy định về lưu chiểu, đăng ký phát hành trực tuyến, hay chế tài xử lý vi phạm bản quyền còn thiếu cụ thể, dẫn đến tình trạng vi phạm tràn lan. Trong khi đó, doanh thu từ sách số mới chiếm khoảng 5% tổng doanh thu xuất bản, chưa tương xứng với tiềm năng thị trường. Để khuyến khích phát triển, cần có chính sách hỗ trợ về thuế, giảm chi phí nhập khẩu thiết bị, hạ tầng lưu trữ dữ liệu và phần mềm, từ đó tạo điều kiện cho các đơn vị nhỏ tham gia.

Ở chiều ngược lại, tiềm năng tăng trưởng của sách số là rất lớn. Số liệu từ Waka cho thấy người Việt dành trung bình 13 giờ 15 phút mỗi tuần để đọc, cao hơn nhiều quốc gia có truyền thống đọc mạnh như Ấn Độ, Thái Lan hay Trung Quốc. Đây là tín hiệu tích cực, cho thấy nhu cầu đọc vẫn hiện hữu mạnh mẽ, vấn đề là ngành xuất bản cần khai thác bằng những hình thức phù hợp với thời đại. Khi văn hóa đọc số được định hình, thói quen đọc tri thức mọi lúc, mọi nơi sẽ trở thành chuẩn mực mới trong xã hội học tập.

Sách điện tử, sách nói và các nền tảng trực tuyến không chỉ là một xu hướng, mà đã trở thành lựa chọn thực tế của hàng triệu người Việt Nam, đặc biệt là giới trẻ. Trong bối cảnh chuyển đổi số, đây chính là cơ hội để ngành xuất bản định hình lại văn hóa đọc, xây dựng thói quen học tập suốt đời cho xã hội. Để làm được điều đó, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước với vai trò kiến tạo chính sách, doanh nghiệp công nghệ và xuất bản với vai trò đầu tư – sáng tạo, cùng ý thức trả phí và tôn trọng bản quyền từ phía độc giả. Khi các yếu tố này đồng hành, sách số sẽ không chỉ mở rộng dung lượng thị trường, mà còn nâng cao chất lượng tri thức, góp phần đưa Việt Nam tiến nhanh trên con đường trở thành quốc gia học tập trong kỷ nguyên số./.

A.T (tổng hợp)

Ngày cập nhật: 22/09/2025

https://www.vista.gov.vn/vi/news/khoa-hoc-xa-hoi/sach-dien-tu-sach-noi-va-van-hoa-doc-so-tai-viet-nam-11954.html