Khoa học xã hội và Nhân văn

Soft Box - công nghệ bảo vệ thi hài và di chỉ khảo cổ với chi phí phải chăng (22/10/2025)

Hai xác ướp Ai Cập được bảo quản bên trong Conservation Soft Box. Đây là một công cụ sáng tạo, linh hoạt và tiết kiệm chi phí để bảo vệ thi hài ướp xác và các hiện vật hữu cơ như vải dệt, giấy và gỗ.

Khi một nhóm nghiên cứu từ Eurac Research bước vào các nhà kho của Bảo tàng Khảo cổ học Quốc gia ở La Paz cách đây vài năm, họ đã kinh ngạc khi phát hiện hơn 50 xác ướp và hơn 500 hộp sọ được bảo quản nhưng không đúng cách trong điều kiện có nguy cơ bị nhiễm nấm và vi khuẩn. Đây là tình trạng thường xảy ra ở các quốc gia không thể chi một khoản tiền lớn để bảo tồn di sản văn hóa, nhưng cũng xảy ra ở những quốc gia như Ý, nơi di sản quá phong phú đến mức khó có thể chăm sóc hết được.

Vấn đề bảo vệ di sản văn hóa hữu cơ cũng phát sinh khi cần vận chuyển hoặc nghiên cứu. Các điều kiện môi trường có thể gây ra tác động đáng kể lên những hiện vật nhạy cảm nhất, như thi hài ướp xác, vải dệt, giấy và gỗ.

Một nhóm nghiên cứu do Eurac Research điều phối đã thử nghiệm các kỹ thuật và vật liệu bảo tồn trong nhiều năm và giờ đây đã phát triển một hệ thống sáng tạo, linh hoạt và không tốn kém mang tên Conservation Soft Box. Nó gần đây đã được giới thiệu trong một bài báo trên tạp chí Journal of Cultural Heritage và tại Hội nghị Thế giới lần thứ 11 về Nghiên cứu Xác ướp ở Cuzco, Peru.

Đúng như tên gọi, Conservation Soft Box là một chiếc hộp nhựa dẻo linh hoạt. Nó sử dụng các ống để giữ chặt một tấm màn, tạo thành một lớp bao bọc kín khí xung quanh hiện vật. Nhờ vậy, các điều kiện bên trong hộp, như độ ẩm và không khí, luôn được kiểm soát chặt chẽ.

Các nhà nghiên cứu đã trang bị cho hộp một bộ lọc than hoạt tính để hấp thụ mọi loại khí bay ra từ các hiện vật hữu cơ. Đồng thời, độ ẩm bên trong được duy trì ở mức hoàn hảo nhờ các túi silica gel đặc biệt, có khả năng hút đi lượng ẩm dư thừa. Kết quả là, bất kỳ hiện vật nào được đặt vào Conservation Soft Box sẽ được bảo vệ tuyệt đối trong thời gian dài, với chi phí bảo dưỡng sau đó khá ít.

Việc lắp ráp chiếc hộp này rất nhanh, nhưng để chọn ra đúng vật liệu và điều chỉnh mọi thứ sao cho hoàn hảo thì lại mất nhiều năm. Họ phải nhờ đến sự hợp tác của nhiều bên, ví dụ như trung tâm Eco Research, một đơn vị chuyên về phân tích hóa học ở Bolzano.

Marco Samadelli, chuyên gia bảo tồn tại Eurac Research, cho biết: "Tôi đã phải thử nghiệm rất nhiều vật liệu để tìm ra loại ổn định hóa học nhất. Giờ đây, sản phẩm chúng tôi tạo ra có thể bảo vệ các hiện vật tốt như những chiếc tủ trưng bày đắt tiền và hiện đại nhất. Nó có tiềm năng lớn trong việc bảo tồn xác ướp, vải dệt, và nhiều di vật cổ xưa khác".

Ngoài việc bảo vệ, Conservation Soft Box còn có nhiều công dụng khác. Nó rất hữu ích cho việc vận chuyển hiện vật, khử trùng những món đồ bị nấm mốc và vi khuẩn, hoặc phục vụ các nghiên cứu mới. Hộp này giúp cô lập hoàn toàn hiện vật khỏi môi trường bên ngoài, cho phép các nhà khoa học nghiên cứu sâu hơn về các hợp chất dễ bay hơi (VOCs) mà chúng phát ra. Ví dụ, họ có thể phân tích mùi hương đặc trưng của xác ướp Ai Cập, vốn là kết quả từ các loại nhựa cây dùng trong quá trình ướp xác.

Khoảng mười năm trước, Eurac Research đã được cấp bằng sáng chế cho một loại tủ trưng bày đặc biệt. Tủ này có thể bảo vệ các di sản văn hóa khỏi nấm và vi khuẩn mà không cần dùng điện. Conservation Soft Box đạt được kết quả tương tự, nhưng với chi phí thấp hơn rất nhiều.

Marco Samadelli giải thích: "Với một chiếc Conservation Soft Box, chúng tôi chỉ tốn vài trăm đô la để cứu một hiện vật, trong khi một chiếc tủ kính thông thường có thể tốn hàng nghìn đô la. Hãy tưởng tượng điều này ý nghĩa thế nào với các quốc gia có nhiều di sản văn hóa nhưng lại hạn chế về kinh phí. Tôi thực sự hy vọng đây sẽ là cách để họ có thể bảo tồn và nâng cao giá trị của những hiện vật quý báu này".

Samadelli cũng bày tỏ mong muốn chia sẻ công trình này rộng rãi hơn. "Chúng tôi đang dự định tổ chức các buổi hội thảo cho những người làm công tác bảo tồn trên khắp thế giới, để dạy họ cách tự làm Conservation Soft Box. Nhờ đó, chúng ta có thể cùng nhau cải thiện việc bảo tồn các di sản văn hóa dễ bị tổn thương nhất", ông nói./.

P.T.T (NASTIS), theo https://phys.org/news/, 2025

Ngày cập nhật:  13/10/2025

https://www.vista.gov.vn/vi/news/khoa-hoc-xa-hoi/soft-box-cong-nghe-bao-ve-thi-hai-va-di-chi-khao-co-voi-chi-phi-phai-chang-12111.html