Khoa học xã hội và Nhân văn

Sự chuyển đổi AI và tương lai lực lượng lao động ở Đông Nam Á (30/12/2025)

Trong bối cảnh cách mạng công nghệ toàn cầu, trí tuệ nhân tạo (AI) đang nổi lên như một động lực chính thúc đẩy sự thay đổi sâu sắc trong cách thức lao động, giáo dục và phát triển nghề nghiệp tại Đông Nam Á (ASEAN). Với dân số trẻ, tốc độ số hóa cao và áp lực từ tự động hóa, khu vực này đang chứng kiến sự chuyển dịch lao động nhanh chóng hơn so với nhiều dự báo ban đầu. Theo các báo cáo gần đây từ các tổ chức như Stanford Human-Centered AI (HAI), Bain & Company, Google và Temasek, AI không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn là yếu tố quyết định sự cạnh tranh kinh tế, có thể mang lại giá trị lên đến 270 tỷ USD cho nền kinh tế ASEAN vào năm 2030. Tuy nhiên, sự chênh lệch giữa các quốc gia và nhóm lao động đang tạo ra những thách thức lớn, đòi hỏi hành động phối hợp từ chính phủ, doanh nghiệp và cá nhân để đảm bảo sự phát triển bền vững và bao trùm.

ASEAN đang dẫn đầu châu Á-Thái Bình Dương (APAC) về tốc độ áp dụng AI, chỉ sau Bắc Mỹ, theo nghiên cứu của Boston Consulting Group (BCG) năm 2025. Sự chuyển đổi này được thúc đẩy bởi sự gia tăng đầu tư vào AI, với hơn 2,3 tỷ USD đổ vào khu vực trong năm qua, tập trung vào các lĩnh vực như thương mại điện tử, logistics và dịch vụ tài chính. Báo cáo e-Conomy SEA 2025 của Bain, Google và Temasek nhấn mạnh rằng khu vực đang chuyển từ giai đoạn số hóa cơ bản sang xây dựng hạ tầng AI thông minh, với Singapore và Malaysia dẫn dắt xu hướng. Singapore, với Chiến lược AI Quốc gia 2.0 ra mắt năm 2023, đã đầu tư mạnh vào nghiên cứu và phát triển (R&D), xây dựng các trung tâm dữ liệu và chương trình đào tạo quốc gia. Cơ quan Phát triển Truyền thông Thông tin Singapore (IMDA) đã hợp tác với các doanh nghiệp để triển khai AI trong lĩnh vực công, giúp tăng năng suất lao động lên 15-20% ở các ngành như sản xuất và dịch vụ. Tương tự, Malaysia đang tích hợp AI vào Chiến lược Chuyển đổi Số Quốc gia, tập trung vào sản xuất thông minh và logistics, với tỷ lệ áp dụng AI ở doanh nghiệp đạt hơn 50% theo báo cáo của OECD năm 2025. Những quốc gia này không chỉ có hạ tầng số vững chắc mà còn sở hữu lực lượng lao động được đào tạo sớm, dẫn đến sự gia tăng các vị trí việc làm lai kết hợp kỹ năng con người và AI, chẳng hạn như kỹ sư phần mềm sử dụng công cụ mã hóa tự động.

Ngược lại, các nước như Indonesia, Việt Nam và Philippines đang đối mặt với tốc độ áp dụng chậm hơn do rào cản hạ tầng và kỹ năng. Theo báo cáo AI Index 2025 của Stanford HAI, dù Indonesia và Thái Lan có tỷ lệ người dân coi AI mang lại lợi ích cao (80-83%), nhưng chi phí điện toán đám mây cao và kết nối internet không đồng đều ở nông thôn đang cản trở sự lan tỏa. Việt Nam, với hệ sinh thái công nghệ năng động tại TP.HCM và Hà Nội, đã công bố Chiến lược AI Quốc gia đến năm 2030, nhưng tỷ lệ áp dụng AI ở doanh nghiệp chỉ khoảng 42%, ngang bằng Indonesia, theo nghiên cứu của SmartDev. Philippines cũng đang xây dựng chiến lược AI tập trung vào dịch vụ khách hàng và y tế, nhưng khoảng cách kỹ năng giữa lao động trẻ và trung niên đang ngày càng lớn. Những rào cản này có thể dẫn đến "nền kinh tế AI hai tốc độ", nơi các khu vực đô thị phát triển nhanh trong khi nông thôn bị bỏ lại phía sau, theo cảnh báo từ Brookings Institution trong báo cáo về quản trị AI ở ASEAN năm 2025.

Về kỹ năng lao động, dữ liệu từ LinkedIn và khảo sát của Bain cho thấy nhu cầu về các kỹ năng AI đang bùng nổ, không chỉ giới hạn ở lĩnh vực công nghệ mà lan sang kinh doanh và vận hành. Quản lý dữ liệu, học máy (Machine Learning Operations - MLOps), tiếp thị hỗ trợ AI và mã hóa tự động hóa đang trở thành tiêu chuẩn. Nghiên cứu của Amazon Web Services (AWS) năm 2024-2025 tại APAC chỉ ra rằng lao động sở hữu kỹ năng AI có thể tăng lương lên đến 36% ở ASEAN, với năng suất cao hơn 40% và cơ hội thăng tiến nhanh chóng. Ví dụ, 79% nhà tuyển dụng ở khu vực ưu tiên tuyển dụng nhân viên có kỹ năng AI, nhưng 75% gặp khó khăn trong việc tìm kiếm. Để đáp ứng, các doanh nghiệp như SCB 10X ở Thái Lan đang triển khai các chương trình đào tạo nội bộ, sử dụng AI mở như Typhoon để hỗ trợ lao động không chính thức, bao gồm hỗ trợ ngôn ngữ địa phương và giáo dục tài chính. Ericsson cũng nhấn mạnh rằng đến năm 2025, 50% lực lượng lao động toàn cầu cần tái đào tạo, với trọng tâm vào AI và phân tích dữ liệu để thích ứng với môi trường làm việc lai.

Chính sách quốc gia và khu vực đóng vai trò then chốt trong việc giảm bất bình đẳng. Các chính phủ ASEAN đã công bố hơn 12 chiến lược AI mới trong năm 2024-2025, theo Oxford Insights, tập trung vào giáo dục và hạ tầng. Hợp tác khu vực qua ASEAN Responsible AI Roadmap (RAIR) 2025-2030 khuyến khích chia sẻ khung kỹ năng hài hòa và đầu tư chung vào dữ liệu đám mây. Để hỗ trợ lao động trung niên và nhóm yếu thế, các chương trình học nghề kết hợp thực tế, như ở Singapore, cần được nhân rộng. Ngoài ra, giải quyết rào cản cấu trúc như chi phí điện toán và kết nối nông thôn là ưu tiên, nhằm tránh tình trạng bất ổn vận hành và tăng trưởng không đồng đều, theo khuyến nghị của World Economic Forum (WEF) năm 2025.

Sự chuyển đổi AI ở ASEAN không chỉ là về công nghệ mà còn là cơ hội để xây dựng một lực lượng lao động linh hoạt, cạnh tranh và bao trùm. Với tốc độ áp dụng nhanh chóng, khu vực có tiềm năng dẫn dắt châu Á trong kinh tế thông minh, nhưng điều này đòi hỏi hành động quyết liệt: doanh nghiệp phải đầu tư đào tạo, chính phủ cần thúc đẩy chính sách toàn diện, và lao động phải chủ động học hỏi. Nếu khai thác tốt, AI sẽ nâng cao năng lực con người thay vì thay thế, dẫn đến tăng trưởng kinh tế bền vững và cơ hội việc làm chất lượng cao. Ngược lại, trì hoãn có thể làm sâu sắc hóa bất bình đẳng. Ba năm tới sẽ là thời điểm quyết định, và Đông Nam Á cần sẵn sàng để biến thách thức thành động lực phát triển./.

P.T (NASTIS)

Ngày cập nhật: 16/12/2025

https://www.vista.gov.vn/vi/news/khoa-hoc-xa-hoi/su-chuyen-doi-ai-va-tuong-lai-luc-luong-lao-dong-o-dong-nam-a-12513.html