Khoa học xã hội và Nhân văn

Cuộc cách mạng công nghệ xanh ở Đông Nam Á và Nam Á: cân bằng đổi mới và quản trị (08/10/2025)

Trên khắp Đông Nam Á và Nam Á, một sự chuyển đổi công nghiệp đang âm thầm diễn ra, định hình tương lai bền vững của khu vực. Từ Ấn Độ, Singapore, Malaysia đến Việt Nam, các quốc gia đang định hướng lại chiến lược công nghiệp để trở thành trung tâm khởi nghiệp công nghệ khí hậu toàn cầu. Các chính sách khí hậu và quy hoạch kinh tế tổng thể được lồng ghép với mục tiêu phát triển công nghệ xanh, từ năng lượng tái tạo đến các giải pháp giảm phát thải. Tuy nhiên, đằng sau sự phát triển mạnh mẽ này là những thách thức về quản trị, bảo vệ sở hữu trí tuệ (IP) và tích hợp các tiêu chí Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG). Bài viết này sẽ phân tích tiềm năng, rủi ro và các khung quản trị cần thiết để các công ty khởi nghiệp công nghệ xanh trong khu vực phát triển bền vững, góp phần đạt được các mục tiêu khí hậu toàn cầu.

Sự trỗi dậy của công nghệ xanh ở Đông Nam Á và Nam Á

Đông Nam Á và Nam Á đang nổi lên như những trung tâm năng động cho đổi mới công nghệ khí hậu. Các chính phủ trong khu vực đã tích hợp phát triển công nghệ xanh vào chiến lược quốc gia để đối phó với biến đổi khí hậu và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tại Ấn Độ, Sứ mệnh Hydro Xanh Quốc gia đặt mục tiêu đưa nước này trở thành quốc gia dẫn đầu về các giải pháp năng lượng sạch, với kế hoạch đạt 500 GW năng lượng tái tạo vào năm 2030 và phát thải ròng bằng 0 vào năm 2070 (Bộ Năng lượng Mới và Tái tạo Ấn Độ, 2023).

Tại Malaysia, Lộ trình Chuyển đổi Năng lượng Quốc gia (NETR) đặt nền móng cho một nền kinh tế ít carbon, với mục tiêu giảm 70% cường độ carbon vào năm 2050 thông qua đầu tư vào năng lượng mặt trời, gió và hydro (Bộ Kinh tế Malaysia, 2023). Việt Nam đang nhanh chóng mở rộng hạ tầng năng lượng tái tạo, đặc biệt là năng lượng mặt trời và gió, với công suất mặt trời đạt 17 GW vào năm 2024, khẳng định vị thế dẫn đầu khu vực (Cơ quan Năng lượng Tái tạo Quốc tế, 2024).

Singapore, với Kế hoạch Xanh 2030, thúc đẩy phát triển bền vững thông qua định giá carbon nghiêm ngặt, yêu cầu báo cáo phát triển bền vững cho các công ty niêm yết và đầu tư vào các công nghệ như hydro carbon thấp, thu giữ carbon và lưu trữ năng lượng. Những nỗ lực này nhằm củng cố vai trò của Singapore như trung tâm tài chính xanh và đổi mới sáng tạo của châu Á (Kế hoạch Xanh Singapore, 2023). Các chính sách này thể hiện cam kết mạnh mẽ của khu vực trong việc đạt phát thải ròng bằng 0 vào giữa thế kỷ, đồng thời đảm bảo tăng trưởng kinh tế bền vững.

Thách thức đối với các công ty khởi nghiệp công nghệ xanh

Dù tiềm năng lớn, các công ty khởi nghiệp công nghệ xanh đối mặt với nhiều thách thức cấu trúc, khác biệt so với các ngành công nghệ truyền thống như thương mại điện tử hay nền tảng số. Những thách thức này bao gồm:

Môi trường pháp lý nghiêm ngặt: Công nghệ xanh phải tuân thủ các quy định về môi trường, thương mại, năng lượng và quản trị trí tuệ nhân tạo (AI) đối với các hệ thống thông minh. Việc không tuân thủ có thể gây đình trệ dự án trong nhiều năm. Ví dụ, một công ty khởi nghiệp lắp đặt pin mặt trời có thể đáp ứng tiêu chuẩn môi trường nhưng gặp rào cản về nhập khẩu mô-đun quang điện (Sharma, 2023).

Yêu cầu vốn lớn: Khác với các công ty khởi nghiệp phần mềm dịch vụ (SaaS) với chi phí thấp, các công ty công nghệ xanh cần đầu tư lớn vào phần cứng, hạ tầng và quan hệ đối tác công nghiệp. Hợp đồng yếu hoặc thiếu khung sở hữu trí tuệ rõ ràng có thể khiến nhà đầu tư và các đối tác công-tư e ngại (Ngân hàng Thế giới, 2024).

Phụ thuộc vào hợp tác quốc tế: Các giải pháp công nghệ xanh thường liên quan đến chuỗi cung ứng toàn cầu. Chẳng hạn, một loại pin lithium-ion xanh được phát triển ở Malaysia có thể được sản xuất tại Việt Nam, lắp ráp tại Thái Lan và xuất khẩu sang châu Âu. Nếu không có biện pháp bảo vệ sở hữu trí tuệ xuyên biên giới, các sáng chế có nguy cơ bị đánh cắp (WIPO, 2024).

Niềm tin công chúng và danh tiếng quốc gia: Công nghệ xanh gắn liền với các mục tiêu phát triển bền vững quốc gia. Một sai lầm trong quản trị có thể làm xói mòn niềm tin công chúng, gây phản ứng chính trị và làm suy yếu cam kết khí hậu quốc gia (Sharma, 2023).

Những thách thức này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng các khung quản trị và sở hữu trí tuệ mạnh mẽ để đảm bảo tăng trưởng bền vững.

Vai trò quan trọng của sở hữu trí tuệ và ESG

Trong cuộc đua dẫn đầu về công nghệ xanh, quản trị sở hữu trí tuệ và tích hợp ESG đóng vai trò then chốt không kém các mục tiêu giảm phát thải. Nếu không có chiến lược sở hữu trí tuệ rõ ràng, các công ty khởi nghiệp có nguy cơ mất đi tài sản quý giá nhất – các giải pháp công nghệ. Theo TS. Seemantani Sharma, luật sư sở hữu trí tuệ và đồng sáng lập Mabill Technologies, nhiều công ty khởi nghiệp ưu tiên mở rộng quy mô nhanh chóng mà bỏ qua quản trị, dẫn đến những rủi ro lớn (The Wire India, 2023). Ví dụ, công ty khởi nghiệp dịch vụ đi xe chung BluSmart của Ấn Độ gặp khó khăn tài chính do các vấn đề quản trị, trong khi Battery Smart, một mạng lưới trao đổi pin xe điện, thành công nhờ xây dựng khung hợp đồng và sở hữu trí tuệ vững chắc (Forbes India, 2024).

Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới (WIPO) nhấn mạnh vai trò của sở hữu trí tuệ thông qua các sáng kiến như WIPO GREEN, giúp đẩy nhanh quy trình cấp bằng sáng chế cho các công nghệ thân thiện với khí hậu, tạo điều kiện cho các công ty khởi nghiệp tiếp cận thị trường toàn cầu (WIPO, 2024). Việc không bảo vệ sở hữu trí tuệ có thể dẫn đến các giải pháp bị sao chép, làm suy yếu khả năng cạnh tranh quốc gia và doanh thu.

Tương tự, tích hợp ESG là yếu tố then chốt để các công ty khởi nghiệp đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững toàn cầu. ESG đánh giá tác động môi trường, trách nhiệm xã hội và quản trị của doanh nghiệp. Việc không tích hợp ESG có thể dẫn đến thất bại dự án, bị phạt hoặc mất niềm tin từ nhà đầu tư. Ví dụ, một công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực sưởi ấm, thông gió và điều hòa không khí (HVAC) phải tuân thủ Nghị định thư Montreal về loại bỏ chất làm lạnh và các tiêu chuẩn năng lượng quốc gia. Việc không tuân thủ có thể làm gián đoạn hoạt động và ảnh hưởng đến uy tín (Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc, 2023).

Các ví dụ thực tiễn

Các trường hợp thực tế minh họa tầm quan trọng của quản trị và sở hữu trí tuệ trong công nghệ xanh. Tại Việt Nam, giải pháp kiểm kê khí nhà kính VertZéro của Tập đoàn FPT đã đạt chứng chỉ “Certified Calculation Method for Corporate Carbon Footprints” từ TÜV Rheinland, khẳng định tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế. Giải pháp này đã được áp dụng tại các doanh nghiệp ở Việt Nam và Nhật Bản, giúp đáp ứng yêu cầu bền vững toàn cầu (FPT Corporation, 2025). Tương tự, ở Ấn Độ, Takachar, một công ty khởi nghiệp chuyển đổi chất thải nông nghiệp thành nhiên liệu sinh học, đã vượt qua các quy định môi trường phức tạp để mở rộng quy mô, cho thấy giá trị của sự rõ ràng về pháp lý (MIT Technology Review, 2024).

Ngược lại, những thất bại trong quản trị có thể gây tốn kém. Một công ty khởi nghiệp năng lượng mặt trời ở Malaysia đã bị trì hoãn do không tuân thủ quy định nhập khẩu, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chuẩn bị pháp lý từ sớm (Thailand Business News, 2024). Các ví dụ này cho thấy quản trị và bảo vệ sở hữu trí tuệ là yếu tố không thể thiếu để mở rộng quy mô các dự án công nghệ xanh.

Đề xuất chính sách và chiến lược

Để đảm bảo các công ty khởi nghiệp công nghệ xanh phát triển mạnh mẽ, chính phủ và doanh nghiệp cần ưu tiên:

Tích hợp ESG từ sớm: Áp dụng các nguyên tắc ESG ở cấp hội đồng quản trị để đáp ứng tiêu chuẩn toàn cầu và thu hút nhà đầu tư.

Xây dựng khung sở hữu trí tuệ mạnh mẽ: Phát triển chiến lược sở hữu trí tuệ rõ ràng, bao gồm bằng sáng chế và bí mật thương mại, để bảo vệ đổi mới sáng tạo xuyên biên giới.

Môi trường thử nghiệm pháp lý (Sandbox): Tạo các môi trường thử nghiệm để các công ty khởi nghiệp kiểm tra quy định mà không chịu phạt ngay lập tức.

Minh bạch và trách nhiệm: Duy trì giao tiếp cởi mở với nhà đầu tư và cơ quan quản lý để xây dựng niềm tin.

TS. Sharma nhấn mạnh: “Các công ty khởi nghiệp công nghệ xanh châu Á cần áp dụng các chuẩn mực quản trị từ sớm để đảm bảo tiếp cận thị trường và niềm tin của nhà đầu tư. Việc xem nhẹ sở hữu trí tuệ và ESG có thể khiến doanh nghiệp bị loại khỏi các thị trường mục tiêu” (The Wire India, 2023).

Cuộc cách mạng công nghệ xanh ở Đông Nam Á và Nam Á mang lại tiềm năng to lớn để giải quyết các thách thức khí hậu và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, thành công của quá trình chuyển đổi này phụ thuộc vào việc cân bằng giữa đổi mới và quản trị hiệu quả. Bằng cách ưu tiên bảo vệ sở hữu trí tuệ, tích hợp ESG và tuân thủ quy định, các công ty khởi nghiệp có thể xây dựng sự bền vững và uy tín. Các chính phủ cần hỗ trợ thông qua các chính sách khuyến khích đổi mới đồng thời đảm bảo trách nhiệm giải trình. Khả năng dẫn đầu trong lĩnh vực công nghệ khí hậu của khu vực phụ thuộc vào việc tạo ra một hệ sinh thái bền vững, nơi các công ty khởi nghiệp có thể mở rộng quy mô một cách có trách nhiệm, góp phần vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 toàn cầu và định vị Đông Nam Á và Nam Á như những tiên phong trong tương lai công nghiệp xanh./.

 P.A.T (NASTIS), theo MIT Technology Review, 2025

Ngày cập nhật: 24/09/2025

https://www.vista.gov.vn/vi/news/khoa-hoc-xa-hoi/cuoc-cach-mang-cong-nghe-xanh-o-dong-nam-a-va-nam-a-can-bang-doi-moi-va-quan-tri-11972.html