Thông tin ứng dụng kết quả nhiệm vụ KH&CN

Nghiên cứu xây dựng Quy chế quản lý đầu tư, phát triển khu đô thị thông minh (27/03/2025)

 Xây dựng và phát triển đô thị thông minh (ĐTTM) đã và đang là xu hướng tất yếu gắn với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư ở mọi quốc gia trên thế giới. Đây cũng là mục tiêu hướng đến sự phát triển bền vững của Việt Nam. ĐTTM là các đô thị sử dụng công nghệ hiện đại gắn liền với các tiện ích phục vụ cho cuộc sống. Các hoạt động quản lý tại ĐTTM đều được tích hợp công nghệ mới. ĐTTM giúp tiết kiệm và sử dụng năng lượng hiệu quả, từ đó giúp cho môi trường sống lành mạnh và an toàn hơn.

Với mục đích để chủ đầu tư, các nhà quản lý nhìn nhận, lựa chọn, đầu tư hoặc xây dựng và quản lý khu đô thị thông minh (KĐTTM) theo đúng bản chất khoa học, bền vững và tuân thủ theo những quy định của nhà nước. Năm 2021, Viện Kiến trúc Quốc gia đã triển khai nhiệm vụ nghiên cứu “Nghiên cứu xây dựng Quy chế quản lý đầu tư, phát triển khu đô thị thông minh” do Ths. Đỗ Thanh Tùng làm chủ nhiệm.

Triển khai đề tài, nhóm nghiên cứu tiến hành tổng quan đánh giá tình hình phát triển đô thị thông minh tại Việt Nam. Kết quả cho thấy, đến cuối năm 2020, hệ thống đô thị nước ta đã có 862 đô thị các loại, phân bổ tương đối đồng đều trong cả nước. Nhiều địa phương ở Việt Nam đã bắt tay vào xây dựng và phê duyệt các đề án, định hướng phát triển ĐTTM, điển hình như Đà Nẵng,Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Bình Dương, Hải Phòng… Năm 2012, Đà Nẵng là đô thị đầu tiên được Tập đoàn công nghệ IBM chọn là 1 trong 33 thành phố trên thế giới. Đà Nẵng khi đó được nhận tài trợ từ chương trình đô thị thông minh hơn với tổng giá trị tài trợ hơn 50 triệu USD, sử dụng giải pháp điều hành trung tâm thông minh để đảm bảo chất lượng nguồn nước phục vụ người dân, cung cấp giao thông công cộng tốt nhất và giảm thiểu ách tắc giao thông. Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội cũng đã có những bước triển khai cụ thể về những khía cạnh khác nhau của đô thị thông minh như thử nghiệm sử dụng thẻ thay vì bán vé xe bus truyền thống. Việc triển khai thành phố wifi ở một số nơi, những đề xuất về việc sử dụng điện thoại di động để truyền tải thông tin tình trạng giao thông hay những ý tưởng số hoá những sinh hoạt trong đời sống hàng ngày của một số doanh nghiệp. Chiến lược phát triển chính quyền điện tử của Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2019-2020 gồm tăng cường kết nối giữa các ứng dụng phục vụ người dân và doanh nghiệp; nâng cao chất lượng dịch vụ công trực tuyến, đơn giản hóa các thủ tục giấy tờ bằng việc kết nối liên thông các hệ thống dịch vụ công với cơ sở dữ liệu nền tảng như cơ sở dữ liệu người dân, doanh nghiệp, cán bộ công chức, viên chức và kết nối các cơ sở dữ liệu chuyên ngành...Đến nay, cả nước có khoảng 30 địa phương đã phê duyệt và triển khai các đề án, dự án về phát triển ĐTTM. Nhờ đó, hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng kinh tế - xã hội được quan tâm đầu tư theo hướng ngày càng đồng bộ và hiệu quả hơn; chất lượng sống của cư dân đô thị từng bước được nâng cao.

Kết quả khảo sát, đánh giá một số khu đô thị (tự nhận ĐTTM) và khu đô thị thông minh tại Việt Nam cho thấy các khu đô thị thông minh hiện nay đều hướng đến 4 trụ cột chính là: Tiện ích đô thị, quản lý đô thị, hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng ICT, quy hoạch thông minh. Hầu hết các khu đô thị thông minh đều tập trung phát triển, quảng bá dự án khu đô thị để kinh doanh sản phẩm dịch vụ bất động sản, thu hút các nhà đầu tư và cư dân đến sinh sống. Trong môi trường sống hiện đại tại các khu đô thị thông minh, yếu tố trọng tâm là “con người” với những giá trị về văn hóa, xã hội, đặc tính vùng miền lại chưa được quan tâm. Các nhà quản lý, nhà đầu tư chưa đánh giá được bản chất của công nghệ thông minh. Một số khu đô thị đã áp dụng những giải pháp thông minh để cải thiện chất lượng cuộc sống người dân nhưng chưa chú trọng đến việc xây dựng nền tảng công nghệ số (ICT, Big Data) để quản lý, kết nối, duy trì, vận hành khu đô thị thông minh đáp ứng hiệu quả nhu cầu của cư dân một cách lâu dài và bền vững. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc đầu tư công nghệ đòi hỏi nguồn vốn lớn, trong khi ngân sách nhà nước còn hạn hẹp và phải chia sẻ cho nhiều lĩnh vực phát triển kinh tế xã hội khác nhau. Do đó, một số khu đô thị hướng tới nền tảng khu đô thị thông minh đang gặp khúc mắc về vốn đầu tư nên việc triển khai xây dựng còn gặp nhiều khó khăn. Một số ít những khu đô thị tự nhận là thông minh chỉ dựa vào những ứng dụng bể nổi để quảng bá thương hiệu nhưng trên thực tế dự án lại không triển khai những hạng mục “thông minh” như quảng cáo. Nền tảng công nghệ số đòi hỏi một hệ thống cơ sở dữ liệu đô thị đồng bộ, tuy nhiên công tác quản lý cơ sở dữ liệu đô thị ở Việt Nam hiện nay còn nhiều hạn chế và cần chuẩn hóa trước khi áp dụng triển khai trên nền tảng số hóa. Vì vậy, cần thiết phải nhanh chóng xây dựng, hoàn thiện hành lang pháp lý, các quy phạm pháp luật cũng như những quy chế quản lý đầu tư cho việc phát triển khu đô thị thông minh ở nước ta.

Nghiên cứu cho thấy, quá trình đô thị hoá và phát triển đô thị chưa gắn kết chặt chẽ với quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Thể chế, chính sách về đô thị và phát triển đô thị còn thiếu đồng bộ, công tác chỉ đạo, tổ chức triển khai thực hiện pháp luật, cơ chế, chính sách về quy hoạch, xây dựng và phát triển đô thị còn thiếu quyết liệt; quản lý đô thị chưa chuyên nghiệp, nhiều nơi còn lỏng lẻo, tiêu cực. Sự phân công, phối hợp nhiệm vụ quản lý nhà nước về phát triển đô thị chưa rõ ràng, thiếu chặt chẽ và thống nhất. Đặc biệt còn thiếu các chính sách xây dựng quản lý đầu tư đối với các loại hình đô thị như: Đô thị xanh; Đô thị sinh thái; Đô thị thông minh; Đô thị bền vững ...

Căn cứ các yếu tố cơ sở khoa học và điều kiện thực tế ở Việt Nam, nhóm nghiên cứu đề xuất về định nghĩa Khu đô thị thông minh: là nơi sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông (ICT -  Information and Communication Technology) và mạng lưới kết nối qua internet (IoT – Internet of things) để nâng cao hiệu quả vận hành và các dịch vụ cũng như khả năng cạnh tranh của đô thị, đồng thời đảm bảo đáp ứng được nhu cầu của các thế hệ hiện tại và tương lai về kinh tế, xã hội và môi trường. KĐTTM phải tạo ra được nền tảng công nghệ để các thế hệ sau hoặc các bên liên quan (doanh nghiệp, người dân) có thể liên tục phát triển, không chỉ dừng lại ở một thời điểm hoặc mang tính thời thượng. Một trong những tiêu chí then chốt của ĐTTM cũng như KĐTTM là nguồn dữ liệu mở. Đồng thời cũng không thể xa rời định hướng của chính phủ là tính bền vững và lấy con người làm trung tâm. Bên cạnh đó, muốn triển khai khu ĐTTM cần áp dụng quy chế quản lý đầu tư xây dựng khu đô thị mới; Văn bản pháp quy hiện hành về quản lý đầu tư xây dựng đô thị, khu đô thị phải lồng ghép các yếu tố công nghệ nền tảng: Công nghệ cơ bản trong ICT (Thiết bị điện tử phổ biến; máy tính phổ biến, big data, điện toán đám mây, kiến trúc an ninh mạng); Công nghệ Bim; Công nghệ CPS (Cấu trúc ICT thông minh, năng lượng thông minh, tính di động thông minh, xây dựng thông minh, an ninh thông minh, trao đổi chất thông minh,…) từ đó đưa ra các giải pháp áp dụng khoa học công nghệ, xoay quanh 4 trụ cột chính là: Tiện ích đô thị thông minh; xây dựng và quản lý đô thị thông minh; hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị; hệ thống hạ tầng ICT và quy hoạch đô thị thông minh chính là cơ sở đề xuất xây dựng quy chế quản lý đầu tư xây dựng khu ĐTTM phù hợp với điều kiện địa phương và bắt kịp được với các nước trong khu vực.

Từ kết quả đánh giá thực trạng, nhóm đề tài tiến hành nghiên cứu kinh nghiệm của một số nước trên thế giới: Hàn Quốc, Singapore, Nhật, Mỹ…về việc xây dựng quy chế quản lý đầu tư phát triển khu đô thị thông minh nhằm hoàn thiện mô hình chính quyền đô thị; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý đô thị, chất lượng cuộc sống đô thị, bảo đảm an sinh, phúc lợi xã hội, an ninh, an toàn và trật tự đô thị.

Sau khi phân tích các cơ sở khoa học, cơ sở pháp lý cũng như các kinh nghiệm của nước ngoài, nhóm đề tài đã xây dựng quy trình hình thành và phát triển khu đô thị thông minh gồm các bước sau:

Quy trình hình thành và phát triển khu đô thị thông minh

Bước 1: Thiết lập đề án xây dựng hạ tầng ITC: Đây là bước nghiên cứu và phân tích Cơ sở hạ tầng ITC, nguồn dữ liệu mở, kế hoạch duy trì, cập nhật và bảo mật công nghệ ICT, khả năng kết nối với mạng lưới chung cả đô thị. Đồng thời, cung cấp những thông tin có giá trị về những điểm yếu của khu vực hình thành dự án trong bối cảnh đô thị hóa của toàn đô thị sẽ được giải quyết bằng công nghệ số. Thông tin về việc áp dụng công nghệ ITC lên 4 trụ cột của Khu đô thị thông minh nhằm cải thiện những bất cập của đô thị hóa như ô nhiễm môi trường, sử dụng đất, sử dụng không gian, sử dụng năng lượng, tài nguyên hiệu quả và các vấn đề khác liên quan trong phạm vi dự án.

Bước 2: Xây dựng hạ tầng công nghệ kỹ thuật số bao gồm hai giai đoạn: Số hóa dữ liệu đầu vào và xây dựng hệ sinh thái kỹ thuật số.

Bước 3, bước 4 và bước 5 được thực hiện với các nội dung như đối với các khu đô thị thông minh. Tuy nhiên với nền tảng kỹ thuật số đã có, các bước còn lại cần được hỗ trợ bởi các ứng dụng, phần mềm thông minh như (GIS, BIM và các ứng dụng khác).

Từ kết quả nghiên cứu và căn cứ vào các văn bản pháp quy hiện hành có liên quan như:  Nghị định số 11/2013/NĐ-CP ngày 14/01/2013 của Chính phủ về quản lý đầu tư PTĐT; Quy chế Quản lý khu đô thị thông minh; Công văn số 58/BTTT-KHCN của Bộ Thông tin và Truyền thông... nhóm đề tài đã xây dựng Dự thảo quy chế đầu tư phát triển khu đô thị thông minh gồm 4 chương và 31 điều: (1) quy định chung; (2) dự án đầu tư phát triển khu đô thị thông minh; (3) những lựa chọn xây dựng các trụ cột khu đô thị thông minh và các biện pháp an ninh mạng, bảo mật thông tin cá nhân; (4) trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước.

Kết quả của đề tài sẽ là cơ sở pháp lý cho việc xây dựng và phát triển các dự án khu đô thị thông minh, từng bước giúp hệ thống đô thị Việt Nam có thể hòa nhập với thế giới và các nước trong khu vực.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu tại Trung tâm Thông tin,Thống kê Khoa học và Công nghệ./.