Khoa học xã hội và Nhân văn

Trí tuệ nhân tạo giúp người Trung Quốc xoa dịu nỗi đau mất người thân (25/11/2024)

Trong thời đại công nghệ phát triển nhanh chóng, những điều tưởng chừng chỉ có trong tiểu thuyết khoa học viễn tưởng nay đã trở thành hiện thực. Tại Trung Quốc, một số người đang tìm thấy sự an ủi bằng cách giao tiếp với các hình đại diện kỹ thuật số của những người thân đã mất, được tạo ra từ AI. Công nghệ này cho phép họ tiếp tục trò chuyện, kể về cuộc sống, công việc, và bày tỏ cảm xúc như thể người thân vẫn còn tồn tại. Dù gây ra nhiều tranh cãi về mặt đạo đức, hình đại diện AI của người đã mất đang dần trở thành một phương thức trị liệu tinh thần tại Trung Quốc.

Ví dụ về cuộc gọi video deepfake được Super Brain thực hiện vào tháng 7 năm 2023. Khuôn mặt ở góc trên bên phải là của người con trai đã qua đời của bà cụ.

Công nghệ phục hồi ký ức từ những người đã mất

Sun Kai, một người Trung Quốc mất mẹ đột ngột vào năm 2019, là một trong những người đầu tiên tìm đến giải pháp này. Để giảm bớt nỗi đau mất mát và duy trì sự kết nối với mẹ, Sun đã hợp tác cùng công ty Silicon Intelligence - một công ty AI có trụ sở tại Nam Kinh, Trung Quốc. Sau khi cung cấp ảnh và các đoạn ghi âm của mẹ cho công ty, Sun đã có thể trò chuyện với một hình đại diện kỹ thuật số giống mẹ mình qua ứng dụng trên điện thoại. Dù ban đầu chỉ là những câu nói đơn giản, hình ảnh “người mẹ” của anh đã đem lại sự an ủi lớn lao, giúp anh cảm thấy như mẹ vẫn luôn bên cạnh lắng nghe.

Sun không phải là trường hợp duy nhất. Ở Trung Quốc, thị trường cho hình đại diện AI của người đã mất ngày càng phát triển mạnh mẽ. Nhiều công ty AI tại đây đã cung cấp dịch vụ tạo hình đại diện kỹ thuật số, mang lại cho hàng nghìn người cơ hội tương tác với người thân dù họ đã qua đời. Các công ty này không chỉ cung cấp các hình đại diện đơn giản, mà còn phát triển những công cụ ngôn ngữ và hình ảnh để các hình đại diện trở nên chân thật và sống động hơn.

Những lợi ích và rủi ro của việc giao tiếp với “người thân đã mất”

Việc tương tác với hình đại diện kỹ thuật số có thể giúp nhiều người vượt qua nỗi đau mất mát bằng cách tiếp tục cuộc trò chuyện như khi người thân còn sống. Trong văn hóa Trung Quốc, việc nói chuyện với người đã mất là một phần của truyền thống. Nhiều gia đình vẫn giữ tục lệ thờ ảnh chân dung người thân, kể chuyện đời sống hàng ngày với họ. Hình đại diện AI giống như một sự nâng cấp hiện đại của truyền thống này, giúp người thân không chỉ nghe mà còn thấy những phản hồi từ “người quá cố”.

Tuy nhiên, việc giao tiếp với một bản sao kỹ thuật số cũng đặt ra nhiều câu hỏi về mặt đạo đức và tâm lý. Một số người lo ngại rằng việc này có thể gây khó khăn cho quá trình vượt qua nỗi đau. Chẳng hạn, một người góa phụ nếu thường xuyên trò chuyện với phiên bản kỹ thuật số của chồng mình có thể sẽ gặp khó khăn trong việc tiếp tục cuộc sống hoặc tìm kiếm một mối quan hệ mới. Theo giáo sư Shen Yang từ Đại học Thanh Hoa, việc không ngừng nói chuyện với người đã mất có thể khiến chúng ta khó chấp nhận thực tế rằng họ đã ra đi.

Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và ảnh hưởng đến xã hội

Công nghệ nhân bản AI tại Trung Quốc đã tiến bộ vượt bậc trong vài năm qua. Trước đây, việc tạo ra một hình đại diện có thể tốn hàng nghìn đô la và chỉ dành cho những người giàu có, nhưng giờ đây chi phí đã giảm xuống, chỉ còn vài trăm đô la. Nhờ vào những tiến bộ trong các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) và công nghệ deepfake, các hình đại diện kỹ thuật số có thể cử động, nói chuyện, và tương tác với con người một cách chân thật hơn. Dữ liệu về giọng nói, hình ảnh và video của người đã mất càng phong phú thì các hình đại diện càng giống với người thật.

Một ví dụ điển hình là công ty Super Brain, chuyên cung cấp các “khung ảnh AI” có khả năng giao tiếp với người dùng như người thân đã khuất. Thay vì chỉ là một bức ảnh, những khung ảnh này chứa các hình đại diện kỹ thuật số có thể trò chuyện, lắng nghe và phản hồi. Công nghệ này giúp người thân tìm thấy sự an ủi trong những lúc nhớ nhung, nhưng không phải lúc nào cũng hiệu quả về mặt trị liệu tâm lý. Để phù hợp với truyền thống văn hóa tảo mộ, Super Brain còn cung cấp các dịch vụ một chiều, giúp người dùng chia sẻ những câu chuyện với “người thân” mà không cần sự phản hồi.

Đối mặt với những vấn đề về đạo đức và pháp lý

Tuy hình đại diện AI mang lại nhiều lợi ích tinh thần, nhưng nó cũng đặt ra nhiều thách thức về mặt đạo đức và pháp lý. Việc tạo ra hình đại diện của một người đã mất mà không có sự đồng ý của họ khi còn sống có thể gây tranh cãi. Hiện tại, các công ty như Super Brain và Silicon Intelligence phải dựa vào sự đồng ý của gia đình. Tuy nhiên, nếu có mâu thuẫn trong gia đình về việc này, hoặc nếu hình đại diện kỹ thuật số gây ra những phản hồi không đúng với tính cách của người quá cố, ai sẽ là người chịu trách nhiệm?

Gần đây, công nghệ deepfake còn được sử dụng để tái tạo các ngôi sao đã qua đời mà không có sự đồng ý từ gia đình, dẫn đến nhiều chỉ trích từ người hâm mộ và gia đình của những người nổi tiếng. Shen Yang cho rằng, với những người đã qua đời, cần có sự đồng ý từ tất cả các thành viên gia đình trước khi tiến hành tạo hình đại diện AI. Bên cạnh đó, cần có luật pháp và quy định rõ ràng để đảm bảo quyền riêng tư và sự an toàn cho hình đại diện kỹ thuật số, tránh việc công nghệ này bị lạm dụng.

Liệu AI có thực sự hiệu quả trong việc xoa dịu nỗi đau?

Không phải ai cũng thấy rằng trò chuyện với hình đại diện của người đã mất sẽ giúp xoa dịu nỗi đau. Với một số người, việc này có thể trở thành một cách để trốn tránh thực tại, ngăn họ chấp nhận rằng người thân đã qua đời. Tuy nhiên, đối với những người như Sun Kai, hình đại diện AI giúp họ cảm thấy người thân vẫn luôn bên cạnh, lắng nghe và chia sẻ cuộc sống thường nhật. Sức khỏe tâm lý của mỗi người là khác nhau, và do đó, hiệu quả của việc sử dụng AI để an ủi tinh thần phụ thuộc vào cá nhân.

Một ví dụ gây tranh cãi về việc sử dụng công nghệ này là trường hợp của Jonathan Yang, người đã trả tiền cho công ty Super Brain để tạo một hình đại diện AI của chú mình, nhằm tránh gây cú sốc cho bà của anh. Gia đình Yang lo lắng rằng nếu bà biết chú của anh đã qua đời, bà sẽ không chịu nổi. Dù nhiều người trong gia đình phản đối, cuối cùng, họ vẫn chấp nhận giải pháp này vì lo ngại cho sức khỏe của bà. Yang cho biết, anh dự định sẽ tiếp tục sử dụng công nghệ này cho đến khi bà anh có thể đối mặt với sự thật.

Công nghệ hình đại diện AI cho phép những người đã mất có thể “sống lại” trong thế giới số, mang lại sự an ủi cho người thân và giúp họ tìm được cách xoa dịu nỗi đau mất mát. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra nhiều câu hỏi về đạo đức và sức khỏe tâm lý, khi việc nói chuyện với “người đã khuất” có thể trở thành một trở ngại trong quá trình chấp nhận thực tại. Công nghệ này sẽ tiếp tục phát triển, và chắc chắn sẽ còn nhiều tranh cãi xung quanh những hệ quả mà nó mang lại. Liệu AI có thực sự giúp chúng ta vượt qua nỗi đau hay chỉ khiến chúng ta lạc vào một thế giới ảo tưởng? Đây là câu hỏi mà xã hội hiện đại cần cân nhắc khi công nghệ ngày càng tiến xa hơn./.

N.P.A (NASATI), theo MIT Technology Review, 2024

Ngày cập nhật: 13/11/2024

https://www.vista.gov.vn/vi/news/khoa-hoc-nhan-van/tri-tue-nhan-tao-giup-nguoi-trung-quoc-xoa-diu-noi-dau-mat-nguoi-than-10180.html