Thông tin kết quả nhiệm vụ KH&CN

Kết quả nghiên cứu luận cứ khoa học phục vụ biên soạn biên niên sự kiện lịch sử Hải Phòng (02/01/2024)

Biên niên sự kiện lịch sử là một thể loại trong nghiên cứu, biên soạn của khoa học lịch sử, là sự tái hiện lịch sử thông qua trình bày các sự kiện lịch sử. Đây được coi là nội dung không thể thiếu trong công tác biên soạn lịch sử đất nước, trở thành một trong những phương pháp không thể thiếu ở mọi thời đại. Thông qua biên niên sự kiện lịch sử, người tìm hiểu sẽ được tiếp cận những sự kiện lịch sử tiêu biểu, những sự kiện ấy đã được hệ thống hóa và khái quát cao. Biên niên sẽ giúp cho việc tuyên truyền, phổ biến lịch sử đến mọi đối tượng trong xã hội, biên niên sự kiện lịch sử rất cần thiết cho việc tìm hiểu, tuyên truyền và phổ biến kiến thức lịch sử.

Tại Hải Phòng, năm 2021, Bộ Lịch sử Hải Phòng được xuất bản. Bộ Lịch sử Hải Phòng bao quát lịch sử vùng đất Hải Phòng từ khởi nguồn (kể từ khi có dấu tích của con người xuất hiện cách ngày nay gần 2 vạn năm) đến năm 2020, gồm 4 tập: Lịch sử Hải Phòng tập I viết về lịch sử vùng đất Hải Phòng từ thời nguyên thủy đến năm 938; Lịch sử Hải Phòng tập II viết về lịch sử vùng đất Hải Phòng từ năm 938 đến năm 1888; Lịch sử Hải Phòng tập III viết về lịch sử Hải Phòng từ năm 1888 đến năm 1955; Lịch sử Hải Phòng tập IV viết về lịch sử Hải Phòng từ năm 1955 đến năm 2020. Tuy nhiên, việc nghiên cứu chuyên sâu về lịch sử thành phố của Bộ Lịch sử Hải Phòng, với lượng tri thức lớn, tính khoa học và lịch sử cao sẽ khó đáp ứng yêu cầu của mọi đối tượng, nhất là học sinh, sinh viên và người dân. Điều đó yêu cầu cần có một công trình biên niên để mọi đối tượng sẽ được tiếp cận nhanh nhất, dễ nhất đối với lịch sử thành phố.

Bộ Lịch sử Hải Phòng.

Xuất phát từ ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc, năm 2021 Sở Khoa học và Công nghệ Hải Phòng đã phê duyệt triển khai nghiên cứu đề tài: Nghiên cứu luận cứ khoa học phục vụ biên soạn Biên niên sự kiện lịch sử Hải Phòng, đâychính là bước chuẩn bị về nội dung, phương pháp, cách thức tiến hành, các điều kiện đảm bảo phù hợp, góp phần mang lại hiệu quả tối ưu cho công tác nghiên cứu, biên soạn công trình Biên niên sự kiện lịch sử Hải Phòng.

Triển khai đề tài, nhóm nghiên cứu đã tiến hành nghiên cứu các vấn đề lý thuyết, thực tiễn và kinh nghiệm xây dựng danh mục sự kiện lịch sử; xác định quy mô, bố cục biên niên sự kiện lịch sử; xây dựng, bố trí các nguồn lực phục vụ biên soạn biên niên sự kiện lịch sử; kinh nghiệm tổ chức thực hiện biên soạn biên niên sự kiện lịch sử ở một số tỉnh, thành phố và Hải Phòng. Theo nghiên cứu, đa số các địa phương xác định danh mục sự kiện theo phương pháp truyền thống, chưa xây dựng các danh mục sự kiện. Đề tài được Hội đồng Khoa học và Công nghệ đánh giá nghiệm thu vào tháng 09/2022, kết quả nghiên cứu cho thấy:

Một là, biên niên sự kiện lịch sử là thể loại nghiên cứu, biên soạn trong khoa học lịch sử, đây là phương pháp nghiên cứu, biên soạn hiện đại, phù hợp đã được sử dụng rộng rãi trên thế giới và nước ta từ thế kỷ XX đến nay.

Hai là, ở Việt Nam, nhiều công trình biên niên sự kiện lịch sử đã được nghiên cứu, biên soạn và xuất bản, gồm có sách biên niên sự kiện lịch sử Việt Nam, địa phương và sách biên niên sự kiện lịch sử chuyên ngành thuộc nhiều lĩnh vực. Những công trình trên tuy tồn tại những hạn chế khác nhau như hiện hữu nhiều khoảng trống lịch sử, do thiếu vắng tài liệu, song về nội dung có thể bao quát lịch sử đất nước và con người Việt Nam, cung cấp nhiều tri thức sâu sắc và thông tin bổ ích về các mặt chính trị, kinh tế, đời sống xã hội, văn hóa trong tiến trình lịch sử dân tộc kéo dài từ thời nguyên thủy cho đến ngày nay, trong đó có lịch sử Hải Phòng. Đối với các công trình biên niên sự kiện lịch sử ở một số tỉnh, thành phố được triển khai đã có những ưu điểm và thành công như cung cấp nhiều tri thức, góp phần lưu giữ và giới thiệu lịch sử, vùng đất của địa phương. Tuy nhiên, công tác triển khai tổ chức thực hiện biên soạn vẫn còn những hạn chế: Các công trình nghiên cứu nhưng chưa triển khai in sách, hoặc một số công trình đã in thành sách nhưng phương pháp còn cổ điển, chưa hiện đại, việc trích dẫn nguồn trong biên niên hầu hết chưa thực hiện…Trong quá trình tìm hiểu thực tiễn, kinh nghiệm từ các tỉnh, thành phố cho thấy, Biên niên lịch sử Thăng Long - Hà Nội và Biên niên sự kiện lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam tiêu biểu cho những công trình có phương pháp cách thức tổ chức phù hợp, khoa học, do đó các địa phương có thể nghiên cứu tham khảo, học tập, trong đó có Hải Phòng. Gần đây nhất, Biên niên sự kiện lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam được xuất bản, là công trình nghiên cứu công phu, bài bản, được biên soạn theo phương pháp khoa học hiện đại với việc triển khai xây dựng nội dung danh mục sự kiện, sắp xếp bố cục và tổ chức thực hiện hợp lý…, có thể trở thành nguồn tư liệu tham khảo bổ ích cho công tác biên soạn Biên niên sự kiện lịch sử Hải Phòng.

Ba là, từ nghiên cứu lý luận về biên soạn biên niên sự kiện lịch sử và thực tiễn, kinh nghiệm của một số tỉnh, thành phố và ở Hải Phòng, đề tài đã đề xuất nội dung nghiên cứu, biên soạn công trình Biên niên sự kiện lịch sử Hải Phòng. Đề tài đã xác định mục tiêu, quan điểm, nguyên tắc biên soạn Biên niên sự kiện lịch sử Hải Phòng. Đây chính là định hướng giúp công trình biên niên sự kiện lịch sử thành phố Hải Phòng triển khai đảm bảo tính khách quan, khoa học. Đồng thời, đề tài đề xuất cách xác định danh mục sự kiện. Danh mục sự kiện lịch sử được xác định dựa trên các nguồn tư liệu được thẩm định, được lập thành hệ thống danh mục sự kiện lịch sử, bao gồm: Thời gian, tên sự kiện, nguồn sự kiện phải được xây dựng cụ thể trước khi tiến hành công tác biên soạn. Đồng thời, đề tài đề xuất những tiêu chí sự kiện lịch sử, theo đó, những sự kiện sẽ được chọn lựa theo tiêu chí khoa học (phản ánh lịch sử khách quan, toàn diện, cụ thể): Thời gian xảy ra - Tính chân xác, khách quan của sự kiện - Tầm mức ảnh hưởng của sự kiện (mốc lớn, nhỏ của lịch sử) - Tính logic của sự kiện (tính logic của lịch sử - mối liên kết sự kiện trước, sự kiện sau).

Bốn là, yếu tố cần thiết để xây dựng Biên niên sự kiện lịch sử Hải Phòng là xác định nguồn lực. Theo nghiên cứu, rất cần đến rất nhiều sự nỗ lực, công sức của các nhà quản lý địa phương và ủng hộ tích cực của các nhà khoa học ở trung ương; nguồn tư liệu cần đảm bảo tính chân xác, đầy đủ; nguồn kinh phí thực hiện theo nhu cầu khoán gọn, qua đó nhằm phục vụ tốt nhất cho công tác tổ chức thực hiện và biên soạn công trình.

Năm là, sự thành công hay thất bại của biên soạn biên niên còn nằm ở việc xác định cách thức tổ chức thực hiện, đây là bước đòi hỏi có sự tính toán kỹ lưỡng. Cũng giống như nhiều công trình khác, để xây dựng biên soạn cuốn biên niên cấp thành phố, cần thành lập Ban Chỉ đạo, Ban Biên soạn công trình, đề xuất cơ quan thường trực giúp việc trong suốt quá trình triển khai.

Sáu là, đề tài cũng bước đầu xác định quy mô, bố cục Biên niên sự kiện lịch sử Hải Phòng là cơ sở để xây dựng đề cương chi tiết. Bên cạnh đó, đề tài cũng chỉ rõ một số phương pháp nghiên cứu cơ bản trong quá trình triển khai, biên soạn công trình Biên niên sự kiện lịch sử Hải Phòng.

Nội dung đề tài đã thực hiện theo đúng mục tiêu nghiên cứu đề ra và các nội dung, quy mô được phê duyệt theo Quyết định. Biên niên sự kiện lịch sử Hải Phòng được xác định là công trình tập thể, được thực hiện dựa trên quan điểm, mục tiêu và nguyên tắc cụ thể với nội dung và cấu trúc phù hợp với một cuốn biên niên. Đồng thời, Biên niên sự kiện lịch sử Hải Phòng cần được thực hiện một cách khoa học, bài bản, có tổ chức chặt chẽ gồm: Ban Chỉ đạo, Hội đồng biên soạn, Tổng Chủ biên công trình… Ngoài ra còn có các Chủ biên và Ban Biên soạn từng tập. Sản phẩm được đánh giá, nghiệm thu thông qua Hội đồng nghiệm thu cấp thành phố. Các thành viên tham gia đều là những người có uy tín, có kinh nghiệm, có trình độ và đặc biệt phải am hiểu về thành phố. Công việc triển khai nghiên cứu cần sự chỉ đạo theo một tổ chức khoa học và chặt chẽ. Ban Chỉ đạo thực hiện với trách nhiệm cao nhất không chỉ xuất phát từ từ yêu cầu lãnh đạo, chỉ đạo thực tiễn mà xuất phát từ yêu cầu chuyên môn, khoa học. Đáp ứng được yêu cầu đó cùng với yếu tố nguồn tài chính được đảm bảo, chắc chắn Biên niên sự kiện lịch sử Hải Phòng khi được thực hiện sẽ triển khai một cách khoa học, đúng thời gian, tiến độ và đạt chất lượng tốt nhất. Kết quả nghiên cứu của đề tài là căn cứ khoa học, là cơ sở lý luận và thực tiễn để thành phố Hải Phòng tiến hành nghiên cứu biên soạn Biên niên sự kiện lịch sử Hải Phòng. 

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu của Đề tài tại Trung tâm Thông tin, Thống kê khoa học và công nghệ Hải Phòng./.