Thông tin kết quả nhiệm vụ KH&CN

Lưu hành và phát triển các sản phẩm văn hóa số của thanh niên hiện nay (14/11/2025)

Thực tiễn cho thấy sự lưu hành và phát triển các sản phẩm văn hóa số nói chung và sự lưu hành và phát triển các sản phẩm văn hóa số của thanh niên nói riêng ở nước ta trong những năm gần đây đã và đang đặt ra rất nhiều vấn đề mới mẻ, cần có sự nghiên cứu khoa học cẩn trọng để từ đó định hướng chính sách phát triển văn hóa số đúng đắn, lành mạnh và tích cực đem lại lợi ích cho thanh niên và quốc gia, dân tộc. Bên cạnh các giá trị tích cực, cũng có không ít những vấn đề mặt trái nảy sinh trong hoạt động sản xuất, lưu hành, phát hành văn hoá số của thanh niên thời gian gần đây, đặc biệt là sự lung túng của cơ quan chức năng trong việc ngăn chặn, xử lý vi phạm, sự quan ngại của các nhà làm giáo dục, truyền thông và dư luận xã hội. Núp bóng các sản phẩm văn hóa số, có không ít các sản phẩm mang nội dung thiếu lành mạnh, tích cực, cổ vũ lối sống thực dụng, vị kỷ trong thanh niên, thậm chí có những sản phẩm nhảm nhí, phản văn hóa, cổ vũ các hành vi bạo lực, phản cảm, đi ngược với thuần phong mỹ tục văn hóa, con người Việt Nam, tác động xấu đến công chúng trẻ.

Đại hội XIII của Đảng đã xác định vấn đề xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam thời kỳ mới là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, Văn kiện Đại hội khẳng định đó là: “Xây dựng, phát triển, tạo môi trường và điều kiện xã hội thuận lợi nhất để khơi dậy truyền thống yêu nước, niềm tự hào dân tộc, niềm tin, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; tài năng, trí tuệ, phẩm chất con người Việt Nam là trung tâm, mục tiêu và động lực phát triển quan trọng nhất của đất nước”. Để phát huy tốt giá trị văn hóa, con người Việt Nam, đặc biệt là thế hệ trẻ, Đảng ta xác định nhiều giải pháp quan trọng, đặc biệt là nâng cao chất lượng, hiệu quả các loại hình hoạt động văn hóa, nghệ thuật, vừa bảo đảm thúc đẩy văn hóa phát triển, vừa góp phần giáo dục, rèn luyện con người, phát huy vai trò của văn hóa, nghệ thuật trong việc bồi dưỡng tâm hồn, nhân cách của con người Việt Nam, nhất là thế hệ trẻ. Quản lý, phát triển văn hóa số nói chung và văn hóa số của thanh niên nói riêng cũng đặt ra những yêu cầu, nhiệm vụ, thách thức mới trong quá trình thực hiện mục tiêu xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, là động lực cho phát triển đất nước và hội nhập quốc tế theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, trên các nền tảng số và không gian mạng. Từ thực tiễn trên, nhóm nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu Thanh niên chủ trì thực hiện đề tài Lưu hành và phát triển các sản phẩm văn hóa số của thanh niên hiện nay, TS. Đặng Vũ Cảnh Linh làm chủ nhiệm.

Ý kiến của thanh niên về việc các loại hình văn hoá nghệ thuật truyền thống được kết hợp với các loại hình văn hoá hiện đại và đưa lên mạng xã hội (%).

Bên cạnh nghiên cứu những lý thuyết liên quan, đề tài nghiên cứu về hoạt động lưu hành và phát triển các sản phẩm văn hóa số của thanh niên hiện nay. Theo đó, sự phát triển của mạng lưới internet, cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật cho việc lưu hành và phát triển các sản phẩm văn hoá số của thanh niên tại Việt Nam được ghi nhận là có những thành tựu vượt bậc và phát triển nhanh chóng. Đa số người dân Việt Nam nói chung và thanh niên nói riêng được tiếp cận với các thiết bị điện tử thông minh, với hạ tầng kỹ thuật tiên tiến. Những điều này là điều kiện quan trọng cho quá trình lưu hành, sản xuất, sáng tạo, phát triển các sản phẩm văn hoá số của thanh niên và trong thanh niên. Các kết quả điều tra phản ánh các sản phẩm văn hoá số của thanh niên hiện nay khá đa dạng về cả nội dung, hình thức, thể loại và ở hầu hết các lĩnh vực, từ âm nhạc, điện ảnh đến du lịch, ẩm thực... cả trong khía cạnh văn hoá truyền thống lẫn hiện đại. Nhiều loại hình văn hóa mới đang hình thành trên nền tảng số và thu hút sự quan tâm không chỉ thanh niên mà còn đối với toàn xã hội. Tuy vậy, thanh niên vẫn còn nhiều hạn chế, khó khăn ở cấp độ sáng tạo, phát triển các sản phẩm văn hoá số.

Theo các kết quả nghiên cứu thực tiễn, mục đích chính của thanh niên khi tham gia vào các hoạt động lưu hành, sáng tạo, phát triển các sản phẩm văn hoá số trên môi trường mạng đó là để phục vụ chính cho các nhu cầu cơ bản của cá nhân như: giải trí, học tập, giải toả cảm xúc. Một bộ phận thanh niên đặt ra mục tiêu thông qua các sản phẩm văn hoá số để giới thiệu, quảng bá văn hoá dân tộc và để kiếm tiền. Thực tế cho thấy, không ít thanh niên Việt Nam đã kiếm được tiền từ việc sản xuất, sáng tạo nội dung trên mạng xã hội. Hướng ngành nghề này có xu hướng ngày càng phổ biến trong thanh niên. Những loại hình văn hoá số phổ biến và được thanh niên yêu thích hiện nay có thể kể đến gồm MV ca nhạc; web drama, video review... với các cách thức thể hiện khá đa dạng và có nhiều sáng tạo. Có thể thấy, nghề “streamer” đang được coi như một xu hướng lựa chọn của nhiều thanh niên hiện nay. Bên cạnh những sản phẩm văn hoá số lành mạnh, tích cực, về nội dung truyền tải, vẫn có nhiều sản phẩm vi phạm các tiêu chuẩn cộng đồng của các nền tảng mạng xã hội hoặc đưa ra các thông tin sai lệch, tiêu cực gây ảnh hưởng xấu đến suy nghĩ, quan niệm, thái độ và lối sống của một bộ phận không nhỏ giới trẻ.

Nhiều số liệu điều tra minh chứng cho việc thanh niên có xu hướng xem và sản xuất các sản phẩm văn hoá số có dung lượng ngắn gọn, dễ hiểu. Điều này phản ánh tốc độ sống nhanh, thực tế của người trẻ hiện nay. Các sản phẩm văn hoá số có nội dung, cốt truyện, hiệu ứng hình ảnh đẹp có sức lan toả lớn trong thanh niên. Việc các sản phẩm văn hoá có lồng ghép các hình ảnh đẹp, nội dung hấp dẫn, gần gũi đời thực, cung cấp kiến thức bổ ích sẽ là những yếu tố thu hút thanh niên. Ba nền tảng phổ biến nhất mà thanh niên thưởng thức các sản phẩm văn hoá cũng như coi đó là nơi để sáng tạo, sản xuất các sản phẩm văn hoá số gồm: Facebook, Tiktok và Youtube. Điều đáng chú ý là những sản phẩm văn hoá số của thanh niên hiện nay có vai trò quan trọng trong quảng bá văn hoá truyền thống dân tộc. Nhiều cách làm hay, sáng tạo, lồng ghép các yếu tố về mặt kỹ thuật, hiệu ứng vào các loại hình văn hoá nghệ thuật truyền thống đã giúp cho các giá trị văn hoá truyền thống dân tộc như được tăng thêm sức sống và sức lan toả, từ đó trở nên gần gũi và giúp cho thanh niên dễ dàng tiếp cận và đón nhận chúng.

Ngoài ra, việc kết hợp các yếu tố văn hoá hiện đại vào các sản phẩm văn hoá truyền thống của dân tộc cũng là một cách để quảng bá văn hoá dân tộc cũng như dễ dàng mang văn hoá truyền thống dân tộc đến gần hơn với thanh niên, không chỉ là thanh niên trong nước mà còn đối với thanh niên quốc tế. Cùng với tỷ lệ thuê bao và người dùng mạng xã hội ngày càng cao ở Việt Nam, thanh niên hiện nay cũng đang là những thành viên tích cực của các hội, nhóm trên mạng xã hội. Thông qua đây, việc quảng bá, bình luận, đưa ý kiến đóng góp, phản biện trực tiếp về các sản phẩm văn hoá, nghệ thuật số của thanh niên. Những hội nhóm này vận hành như các diễn đàn mở, giúp thanh niên dễ dàng thưởng thức, đánh giá quá trình sản xuất, phát triển, sáng tạo các sản phẩm văn hoá số. Tuy nhiên vẫn còn những vấn đề mặt trái trong cách bình luận, đánh giá các sản phẩm văn hóa số của thanh niên. Tình trạng “ném đá”, nhân danh “cộng đồng mạng” thiếu khách quan vẫn còn khá phổ biến. Đặc biệt là sử dụng ngôn ngữ chưa phù hợp, xúc phạm, thiếu tôn trọng tác giả, tác phẩm trên mạng vẫn đang rất cần đươc các nhà quản lý quan tâm và xử lý theo đúng quy định pháp luật. Bên cạnh đó, công tác xây dựng chính sách, thể chế hóa các quy định pháp luật, công tác quản lý, kiểm duyệt nội dung của các cơ quan quản lý nhà nước đối với các sản phẩm văn hoá số nói chung và sản phẩm văn hoá số của thanh niên nói riêng còn nhiều hạn chế, dẫn đến việc hiện nay vẫn tồn tại nhiều nội dung tiêu cực, thiếu lành mạnh trên mạng xã hội, gây bức xúc trong dư luận cũng như làm cho thanh niên hiểu sai về bản chất nhân văn, giá trị thực sự của văn hoá truyền thống dân tộc. Các cơ chế trong lọc, chặn các thông tin, sản phẩm văn hoá tiêu cực, không lành mạnh còn chưa được thực hiện chặt chẽ. Công tác quản lý hoạt động của các nền tảng mạng xã hội còn nhiều khó khăn do máy chủ không đặt tại Việt Nam nên việc kiểm soát và định hướng về nội dung của các sản phẩm văn hoá số còn nhiều hạn chế.

Từ kết quả nghiên cứu trên, Ban chủ nhiệm đề tài đề xuất 06 nhóm giải pháp quản lý, phát triển các sản phẩm văn hóa số của thanh niên hiện nay gồm: Nhóm giải pháp tuyên truyền nâng cao nhận thức của thanh niên và toàn xã hội về tầm quan trọng của các sản phẩm văn hoá số trong giữ gìn, quảng bá văn hoá dân tộc; Nhóm giải pháp về tăng cường quản lý nhà nước đối với việc lưu hành và phát triển các sản phẩm văn hoá số của thanh niên; Nhóm giải pháp về đổi mới nội dung, hình thức, điều kiện phát triển của các các sản phẩm văn hoá số lành mạnh, tích cực cho thanh niên, đầu tư phát triển công nghệ, hạ tầng kỹ thuật xây dựng không gian mạng phù hợp với lưu hành và phát triển các sản phẩm văn hóa nghệ thuật số lành mạnh, tích cực của thanh niên; Nhóm giải pháp cải thiện môi trường văn hóa, xã hội, thông tin, truyền thông, thúc đẩy quá trình lưu hành và phát triển các sản phẩm văn hoá số lành mạnh, tích cực cho thanh niên; Nhóm giải pháp về hoàn thiện hệ thống chính sách quản lý lưu hành và phát triển các sản phẩm văn hoá số; Nhóm giải pháp về hoàn thiện hệ thống chính sách quản lý lưu hành và phát triển các sản phẩm văn hoá số.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu đề tài tại Trung tâm Công nghệ thông tin và Truyền thông Hải Phòng./.