Thông tin kết quả nhiệm vụ KH&CN

Một số giải pháp chủ yếu nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân đối với hoạt động tư pháp tại Hải Phòng (14/06/2024)

Đề tài Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp chủ yếu nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân đối với hoạt động tư pháp tại Hải Phòng do Ban Nội chính Thành ủy Hải Phòng nghiên cứu đã đóng góp về mặt lý luận trong việc xây dựng một nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân.Giám sát hoạt động tư pháp là việc các cơ quan dân cử Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội, Viện kiểm sát và công dân giám sát hoạt động tố tụng và thi hành án, giám sát việc giải quyết khiếu nại tố cáo của công dân đối với các cơ quan tư pháp, nhằm bảo đảm hoạt động tố tụng và thi hành án được thực hiện đúng pháp luật, phát hiện và kiến nghị khắc phục các vi phạm, kiến nghị xử lý các sai phạm của các cơ quan tư pháp trong quá trình giải quyết vụ án, vụ việc và thi hành án.

Hoạt động giám sát tư pháp mang tính quyền lực nhà nước do Hội đồng nhân dân thực hiện thông qua việc nghiên cứu, xem xét các báo cáo kết quả hoạt động của các cơ quan tư pháp, đại biểu Hội đồng nhân dân trực tiếp chất vấn thủ trưởng các cơ quan tư pháp, Thường trực Hội đồng nhân dân, Ban Pháp chế Hội đồng nhân dân làm việc trực tiếp với các cơ quan tư pháp hoặc tiến hành giám sát chuyên đề trong lĩnh vực tư pháp.

Hoạt động giám sát tư pháp không mang tính quyền lực nhà nước (còn gọi là giám sát xã hội) do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân thực hiện thông qua những hình thức cơ bản như: công dân trực tiếp tố giác và cung cấp tin báo về tội phạm; tham dự các phiên tòa xét xử công khai; kiến nghị, khiếu nại, tố cáo; tham gia làm hội thẩm nhân dân; Mặt trận Tổ quốc giám sát việc thực hiện pháp luật tố tụng, việc bồi thường oan, sai trong hoạt động tư pháp, khởi kiện hoặc đề nghị khởi tố; giám sát việc thi hành các bản án; phối hợp với cơ quan nhà nước, cơ quan tư pháp giám sát các lĩnh vực đã ký kết theo quy chế phối hợp...

Thực tế cho thấy, trong quá trình giám sát, Ban Pháp chế Hội đồng nhân dân thành phố, Thường trực Hội đồng nhân dân và Ban Pháp chế Hội đồng nhân dân một số địa phương không chỉ nghe báo cáo và tiếp nhận tài liệu do các đơn vị chịu sự giám sát cung cấp, mà còn thu thập thông tin tài liệu từ nhiều nguồn để đối chiếu, so sánh, trong nhiều trường hợp đã tổ chức thẩm tra xác minh thông tin tài liệu. Chính vì vậy, qua giám sát hoạt động tư pháp, nhất là giám sát chuyên đề, đã phát hiện được nhiều hạn chế, thậm chí vi phạm trong hoạt động tư pháp. Nhìn chung, các đối tượng chịu sự giám sát đã nghiêm túc tiếp thu kiến nghị của chủ thể giám sát và có giải pháp, lộ trình khắc phục hạn chế, yếu kém, vi phạm sau khi được giám sát. Tuy nhiên, ở nhiều nơi, nhất là cấp xã, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội chưa có sự hiểu biết cần thiết về hoạt động tư pháp, còn nhầm lẫn giữa việc tham gia một số hoạt động cụ thể trong lĩnh vực tư pháp với giám sát hoạt động tư pháp. Việc xây dựng chương trình, kế hoạch, ban hành các văn bản phục vụ giám sát hoạt động tư pháp hầu như chưa được thực hiện ở Hội đồng nhân dân cấp xã và Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội các cấp. Bên cạnh đó, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội các cấp chưa chủ động tổ chức giám sát hoạt động tư pháp, chủ yếu tham gia phối hợp với các cơ quan khác như Ban Pháp chế Hội đồng nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân trong thực hiện một số hoạt động giám sát. Việc đưa ra kiến nghị đối với đối tượng chịu sự giám sát còn chung chung, thiếu những kiến nghị cụ thể. Việc theo dõi, đôn đốc các cơ quan chức năng giải quyết các kiến nghị sau giám sát chưa quyết liệt. Việc giám sát của Nhân dân đối với hoạt động tư pháp chủ yếu được thực hiện ở những thành phần đặc thù, do điều kiện nghề nghiệp (như hội thẩm nhân dân, luật sư) hoặc do thân phận pháp lý (như người bị tạm giam, phạm nhân) và việc giám sát của họ đối với hoạt động tư pháp hoặc chưa có hiệu quả, gặp nhiều khó khăn, hoặc họ chưa thật sự quan tâm thực hiện hết quyền của mình theo quy định pháp luật.  

Quang cảnh Hội nghị đánh giá, nghiệm thu đề tài.

Thực trạng trên trên là tiền đề để nhóm tác giả đề xuất 7 giải pháp chung nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân đối với hoạt động tư pháp tại Hải Phòng.

Một là, nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức Đảng, nhất là người đứng đầu đối với giám sát hoạt động tư pháp. Định kỳ hoặc đột xuất cấp ủy, tổ chức Đảng và người đứng đầu cần tiến hành kiểm tra Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội về việc xây dựng chương trình, kế hoạch và triển khai giám sát hoạt động tư pháp tại cấp mình, địa phương mình; đánh giá đúng kết quả, hiệu quả đã đạt được đồng thời chỉ rõ những hạn chế, yếu kém và nguyên nhân, trên cơ sở đó giúp Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội có kế hoạch khắc phục nhằm nâng cao hiệu quả giám sát trong thời gian tiếp theo.

Hai là, đổi mới và nâng cao chất lượng phổ biến, quán triệt các quy định của Đảng và pháp luật có liên quan giám sát hoạt động tư pháp. Cần tích hợp thành các giáo trình mang tính chuyên đề về công tác giám sát hoạt động tư pháp cho từng thành phần đối tượng. Các giáo trình trên phải hệ thống hóa được các quan điểm của Đảng, Nhà nước về sự cần thiết, vai trò của Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân trong công tác giám sát đồng thời nêu rõ thẩm quyền, trách nhiệm của từng chủ thể giám sát, nội dung, hình thức, quy trình, thủ tục tiến hành giám sát; trách nhiệm của các đơn vị chịu sự giám sát; các biểu mẫu về chương trình giám sát, quyết định, kế hoạch giám sát… để các tổ chức, cá nhân có trách nhiệm giám sát nắm vững trong quá trình tiến hành giám sát.

Ba là, đưa giám sát hoạt động tư pháp trở thành một nội dung bắt buộc trong hoạt động giám sát. Theo đó, căn cứ vào tình hình thực tiễn tại cấp mình, địa phương mình và yêu cầu đặt ra đối với công tác cải cách tư pháp; cấp ủy, tổ chức Đảng nhất là người đứng đầu cần quan tâm chỉ đạo Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội xây dựng chương trình, kế hoạch giám sát hoạt động tư pháp tại địa phương dưới các hình thức đã được Đảng, Nhà nước quy định. Chương trình, kế hoạch cần cụ thể, thiết thực, xuất phát từ tình hình yêu cầu, nhiệm vụ địa phương nhất là từ yêu cầu khắc phục những hạn chế, yếu kém trong hoạt động của các cơ quan tư pháp. Chương trình, kế hoạch giám sát cần thể hiện rõ việc triển khai đồng bộ các biện pháp, phương pháp và đa dạng hóa hình thức giám sát.

Bốn là, quan tâm giám sát việc ban hành và thực hiện các quy định trong lĩnh vực tư pháp; chủ động kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền nhằm hoàn thiện hệ thống các quy định của Đảng và pháp luật về giám sát hoạt động tư pháp hoặc nâng cao hiệu quả chỉ đạo phối hợp trong hoạt động tư pháp. Chủ động phát hiện những vấn đề còn bất cập để kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền hoàn thiện hệ thống các quy định của Đảng và pháp luật về giám sát hoạt động tư pháp; chủ động phát hiện những bất cập trong công tác phối hợp thực hiện nhiệm vụ trong lĩnh vực tư pháp để kiến nghị cấp có thẩm quyền chỉ đạo nâng cao hiệu quả phối hợp trong hoạt động tư pháp. 

Năm là, đổi mới và nâng cao hiệu quả thực hiện giám sát từ việc xây dựng chương trình, nội dung kế hoạch giám sát; tổ chức việc giám sát, phát hiện hạn chế, yếu kém, vi phạm của đơn vị chịu sự giám sát đến kiến nghị đối với các đơn vị chịu sự giám sát và các cơ quan có thẩm quyền. Trong trường hợp qua giám sát phát hiện vi phạm của cơ quan tư pháp, chủ thể giám sát cần căn cứ vào các quy định của Đảng và pháp luật để kiến nghị đối tượng chịu sự giám sát khắc phục hoặc kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét xử lý vi phạm theo quy định.

Sáu là, tăng cường giám sát các đơn vị chịu sự giám sát thực hiện các kiến nghị được đưa ra sau giám sát. Trong trường hợp qua giám sát phát hiện vi phạm của cơ quan tư pháp và kiến nghị đối tượng chịu sự giám sát khắc phục hoặc kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét xử lý vi phạm theo quy định thì chủ thể giám sát xác định thời gian yêu cầu đối tượng chịu sự giám sát báo cáo kết quả khắc phục vi phạm hoặc căn cứ quy trình, thủ tục xử lý vi phạm để kiến nghị cơ quan có thẩm quyền thông báo kết quả xử lý vi phạm. Việc theo dõi, đôn đốc cần thực hiện quyết liệt cho đến khi hoàn thành việc khắc phục vi phạm và xử lý trách nhiệm tập thể, cá nhân có liên quan vi phạm.

Bảy là, nâng cao khả năng của Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội trong giám sát hoạt động tư pháp. Cần có kế hoạch từng bước bồi dưỡng, nâng cao khả năng, kỹ năng thực hiện nhiệm vụ giám sát nói chung và giám sát hoạt động tư pháp nói riêng cho đội ngũ cán bộ công chức. Đa dạng hóa các loại hình đào tạo, đặc biệt coi trọng đào tạo, bồi dưỡng qua thực tiễn công tác; khuyến khích cán bộ trẻ học thêm văn bằng đại học luật.

Ngoài ra, nhóm tác giả cũng đề cập đến 05 giải pháp đặc thù đối với từng chủ thể, như: Quy định cụ thể về việc trách nhiệm của Thường trực Hội đồng nhân dân, Ban Pháp chế Hội đồng nhân dân, tổ đại biểu Hội đồng nhân dân, đại biểu Hội đồng nhân dân trong việc thực hiện nhiệm vụ giám sát; đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động, củng cố lòng tin của người dân, đoàn viên, hội viên các tổ chức chính trị - xã hội đối với của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội các cấp; đổi mới và nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền vận động nhân dân, nâng cao ý thức làm chủ và nhận thức pháp luật của các tầng lớp nhân dân; xây dựng đội ngũ luật sư có trình độ, bản lĩnh và đạo đức nghề nghiệp, sẵn sàng tham gia đấu tranh bảo vệ công lý và công bằng xã hội; xây dựng đội ngũ Hội thẩm nhân dân có trình độ, bản lĩnh và ý thức trách nhiệm. 

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu của Dự án tại Trung tâm Thông tin, Thống kê KH&CN Hải Phòng./.