Thông tin kết quả nhiệm vụ KH&CN

Nghiên cứu, đề xuất giải pháp phát triển hạ tầng thương mại khu vực đảo và hải đảo (04/12/2025)

Khu vực đảo và hải đảo là một trong những khu vực có tính chất quan trọng đối với mỗi tỉnh/thành phố, vùng và quốc gia. Phát triển hạ tầng ở khu vực này có những đặc thù, trong đó, hạ tầng thương mại phục vụ mua bán hàng hóa khu vực đảo và hải đảo là một trong những loại hình hạ tầng xã hội quan trọng, có tác động trực tiếp tới tình hình sản xuất và tiêu dùng của cư dân, khách du lịch trên địa bàn đảo và hải đảo. Với gần 3.000 hòn đảo lớn nhỏ phân bố tập trung ở vùng ven bờ và các quần đảo ngoài khơi, nước ta có tiềm năng lớn để phát triển kinh tế hải đảo. Trong những năm gần đây, với các chính sách hỗ trợ của Nhà nước và các địa phương, diện mạo kinh tế, xã hội của các huyện, xã đảo đã có những thay đổi đáng kể. Theo đó, kinh tế đạt mức tăng trưởng khá và duy trì ổn định; kết cấu hạ tầng trên các đảo được tăng lên rõ rệt, hình thành hệ thống giao thông trên đảo, nhiều đảo gần bờ có điện lưới, đảo xa bờ có máy phát điện, điện mặt trời và cơ sở cung cấp nước ngọt, hoạt động du lịch có nhiều khởi sắc, đời sống dân cư được cải thiện, đặc biệt trên các đảo lớn như Phú Quốc, Cát Bà, Phú Quý, Lý Sơn, Cồn Cỏ … Không ít đảo có lợi thế địa lý, có thể xây dựng thành trung tâm kinh tế hải đảo với cơ sở hậu cần nghề cá và dịch vụ biển xa hiện đại. Các hải đảo của Việt Nam đa dạng, giàu tiềm năng, song cho đến nay chưa có tài liệu điều tra khảo sát, công trình nghiên cứu đầy đủ và toàn diện nào về hiện trạng, tiềm năng và khả năng phát triển của các hải đảo. Thế mạnh của các hải đảo chưa được đặt đúng vị trí trong chiến lược phát triển của đất nước.

Nhằm đáp ứng những yêu cầu phát triển mới của các tỉnh ven biển nói chung và các đảo và huyện đảo nói riêng, để phát huy vai trò của hạ tầng thương mại trong mở rộng thị trường cho các ngành sản phẩm có lợi thế, để phục vụ tốt nhu cầu tiêu dùng địa phương, đặc biệt là hỗ trợ các doanh nghiệp thương mại của các đảo và huyện đảo phát triển các hệ thống phân phối hàng hoá đáp ứng cho sản xuất và tiêu dùng, phục vụ du lịch, hướng tới phát triển thương mại quốc tế, đồng thời gắn với bảo đảm an ninh quốc phòng, bảo vệ chủ quyền biển đảo quốc gia. Năm 2023 Viện nghiên cứu chiến lược, chính sách công thương đã thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp Bộ “Nghiên cứu đề xuất giải pháp phát triển hạ tầng thương mại khu vực đảo và hải đảo”, nghiên cứu do ThS Nguyễn Khánh Linh làm chủ nhiệm, nghiệm thu năm 2024. Nghiên cứu gồm các nội dung: (1) Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển hạ tầng thương mại phục vụ mua bán hàng hóa khu vực đảo và hải đảo; (2) Thực trạng phát triển hạ tầng thương mại phục vụ mua bán hàng hóa khu vực đảo và hải đảo Việt Nam giai đoạn 2011-2020; (3) Quan điểm, định hướng và giải pháp phát triển hạ tầng thương mại phục vụ mua bán hàng hóa khu vực đảo và hải đảo Việt Nam đến năm 2030.

(Ảnh minh họa).

Trong nghiên cứu này,hạ tầng thương mại khu vực đảo và hải đảolà các công trình, vật kiến trúc, thiết bị và các công trình phụ trợ khác phục vụ cho hoạt động thương mại khu vực đảo và hải đảo được diễn ra một cách an toàn, thuận tiện, nhanh chóng. Các công trình kiến trúc vật thể và các yếu tố, dịch vụ để bảo đảm hoạt động của cơ sở kinh doanh thương mại (bán buôn, bán lẻ) trên địa bàn khu vực đảo và hải đảo. Phát triển hạ tầng thương mại khu vực đảo và hải đảo là quá trình vận động của hạ tầng thương mại khu vực đảo và hải đảo theo khuynh hướng đi lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn. Đề tài đã tìm hiểu tổng quan, hệ thống hóa về cơ sở lý luận đối với phát triển hạ tầng thương mại khu vực đảo và hải đảo từ khái niệm, nội dung, tiêu chí đánh giá. Trong quá trình phát triển loại hình hạ tầng thương mại khu vực đào và hải đảo chịu sự ảnh hưởng của một số yếu tố cơ bản gồm có yếu tố khách quan từ thể chế Nhà nước, tình hình kinh tế – xã hội, các yếu tổ hội nhập kinh tế và yếu tố chủ quan từ điều kiện nội tại khu vực đảo và hải đảo có tác động một cách trực tiếp đến phát triển hạ tầng thương mại của khu vực này.

Tiếp đó, đề tài nghiên cứu tìm hiểu về thực trạng phát triển hạ tầng thương mại nước ta (phạm vi nghiên cứu tập trung vào 9 huyện đảo tại 7 tỉnh, thành phố. Hai huyện đảo Hoàng Sa, Trường Sa và thành phố đảo Phú Quốc – với những đặc điểm khác biệt về vị trí, quy mô nên sẽ được nghiên cứu riêng trong các nghiên cứu sau). Tại Hải Phòng, nhóm nghiên cứu đã tiến hành đánh giá thực trạng phát triển hạ tầng thương mại khu vực đảo và hải đảo thuộc thành phố Hải Phòng giai đoạn 2011-2020. Kết quả cho thấy, Hạ tầng thương mại điện tử: Phương thức kinh doanh thương mại hiện đại tiếp tục phát triển, góp phần xây dựng diện mạo mới cho thương mại thành phố. Thành phố đã xây dựng và vận hành Cổng thông tin quản lý hoạt động thương mại điện tử, xây dựng Sàn giao dịch thương mại điện tử với mục tiêu tạo ra môi trường kinh doanh trực tuyến tập trung, quảng bá thương hiệu, thông tin sản phẩm, dịch vụ cho các tổ chức, doanh nghiệp trên địa bàn thành phố phát triển kinh doanh trực tuyến trên môi trường mạng internet. Trong lĩnh vực logistics, vận tải và kho bãi, lĩnh vực Kho bãi và các hoạt động hỗ trợ cho vận tải chiếm tỷ trọng cao nhất (năm 2020 chiếm tới 60% lĩnh vực dịch vụ Logistics, vận tải và kho bãi) và có tốc độ tăng trưởng cao hơn mức tăng bình quân chung của ngành, đạt 13% bình quân 10 năm). Ngành Logistics, vận tải và kho bãi chủ yếu tập trung vào hai lĩnh vực: Kho bãi và các hoạt động hỗ trợ cho vận tải và Vận tải đường sắt, đường bộ và đường ống. Trong khi thế mạnh chính là Vận tải thủy lại chưa khai thác được tốt tiềm năng. Với vị trí địa lý của mình, địa phận Hải phòng bao gồm nhiều đảo và quần đảo: Quần đảo Cát Bà với hơn 100 đảo lớn nhỏ, quần đảo Long Châu với hơn 20 đảo, ngoài ra còn các đảo lớn có vị trí đặc biệt quan trọng về kinh tế và chính trị không chỉ của thành phố mà của cả Việt Nam như: đảo Bạch Long Vỹ, đảo Hòn Dáu, … Tại hai huyện đảo Cát Hải và Bạch Long Vỹ, cơ sở hạ tầng thương mại có sự phát triển trong các năm qua. Từ đó, đề tài đã đánh giá về số lượng, loại hình, chất lượng cơ sở vật chất và dịch vụ, những kết quả đạt được và hạn chế, nguyên nhân trong phát triển hạ tầng thương mại khu vực đảo và hải đảo thời gian qua. Sau đó, đề tài tiến hành phân tích bối cảnh những yếu tố trong và ngoài khu vực đảo và hải đảo tác động đến việc phát triển hạ tầng thương mại trên địa bàn trong tương lai. Trên phạm vi cả nước, sự phát triển hạ tầng thương mại tại các huyện đảo của Việt Nam đã mang lại nhiều kết quả quan trọng, góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương, nâng cao đời sống của người dân trên các huyện đảo và tăng cường khả năng hội nhập với các khu vực khác. Hệ thống kết cấu hạ tầng thương mại khu vực đảo và hải đảo trong những năm gần đây đã có nhiều cải thiện. Mạng lưới hạ tầng thương mại tại các huyện đảo trong phạm vi nghiên cứu đã tăng cả về số lượng, đa dạng về loại hình và số lượng, chất lượng cơ sở vật chất cũng như dịch vụ cung cấp. Sự phát triển thương mại tại các huyện đảo, xã đảo những chuyển biến đáng kể, mạng lưới thương mại trên các đảo từng bước được mở rộng với sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế, cung cấp các dịch vụ cần thiết cho các tàu cá hoạt động. Nhiều chợ truyền thống, siêu thị và cửa hàng tiện lợi đã được xây dựng mới hoặc nâng cấp, giúp người dân và du khách dễ dàng tiếp cận hàng hóa và dịch vụ thiết yếu.

Bảng. Tổng quan một số chỉ tiêu KT-XH của các huyện đảo thuộc phạm vi nghiên cứu.

Trên cơ sở lý luận và thực tiễn cùng những cơ hội, thách thức từ bối cảnh trong tương lai, đề tài đưa ra quan điểm, định hướng phát triển, đề xuất một số nhóm giải pháp và kiến nghị chung với nhà nước, doanh nghiệp cũng như với những địa bàn đặc thù.Đối với huyện đảo Bạch Long Vỹ với vai trò tiền tiêucần: (1) Xây dựng, nâng cấp Cảng và Khu neo đậu (Cảng Tây Nam) thành cảng cá loại I, khu neo đậu tránh trú bão cấp vùng; đầu tư kè mở rộng đảo phía Bắc, Tây Bắc, kết hợp xây sân bay cánh cứng với diện tích khoảng trên 28 ha với đường băng 1.800 x 35 m đáp ứng tiêu chuẩn máy bay dân sự và máy bay quân sự cỡ nhỏ; (2) Kêu gọi đầu tư (đầu tư công và xã hội hóa) phương tiện khai thác thủy sản tại ngư trường (khoảng 7 - 10 tàu), tạo tiền đề để phát triển ngành công nghiệp chế biến; (3) Đầu tư xây dựng tổ hợp nghỉ dưỡng, khu nhà hàng, khu vui chơi trên đảo kết hợp tắm biển; thúc đẩy và mở rộng các tour du lịch chủ quyền, du lịch tâm linh, du lịch sinh thái biển…,; (4)Đầu tư trang thiết bị phục vụ công tác tìm kiếm, cứu nạn như tàu, xuồng chữa cháy chuyên dụng; đầu tư tàu, xuồng cao tốc hiện đại, chịu sóng; các trang thiết bị tiên tiến cho lực lượng trực tiếp làm nhiệm vụ trên đảo, trong đó kết hợp với nhiệm vụ kiểm soát, ngăn ngừa các tàu khai thác thủy sản bằng phương pháp tận diệt.

Ngoài ra, nhóm nghiên cứu còn kiến nghị cần thiết phải tăng cường hợp tác giữa các địa phương có khu vực đảo và hải đảo nhằm hợp tác, liên doanh để đầu tư phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng thương mại, phát triển các ngành dịch vụ hỗ trợ kinh doanh thương mại, liên kết phát triển thị trường nội địa và xuất khẩu. Lựa chọn xây dựng và triển khai các dự án kết cấu hạ tầng thương mại quy mô lớn mang tính liên kết vùng, tuyến, khu vực, làm hạt nhân lan tỏa và thúc đẩy sự phát triển của các ngành liên quan và của các khu vực khác. Các cơ quan báo chí cần chú trọng đổi mới nội dung, hình thức tuyên truyền, tăng thời lượng phát sóng về chủ đề khẳng định vị thế, bảo vệ chủ quyền quốc gia và các thành tựu hợp tác quốc tế của Việt Nam trong quản lý, bảo vệ và phát triển bền vững biển, hải đảo, từ đó, nâng cao nhận thức về vị thế quốc gia biển và hội nhập quốc tế của Việt Nam trong quản lý, bảo vệ và phát triển bền vững biển và hải đảo.

Kinh tế biển từ lâu đã được xác định là một mũi nhọn phát triển quan trọng đối với Việt Nam, một quốc gia có đường bờ biển dài và hàng nghìn hòn đảo lớn nhỏ, trong đó có nhiều quần đảo có dân cư sinh sống và phát triển. Các huyện đảo, xã đảo của Việt Nam đóng vai trò không chỉ về kinh tế- xã hội mà còn có vị trí tiền tiêu, an ninh quốc phòng. Để đảm bảo thực hiện hiệu quả những vai trò quan trọng đó, phát triển hạ tầng kỹ thuật và xã hội là một trong những yêu cầu có tính cấp thiết – trong đó có hạ tầng thương mại như chợ, cửa hàng bách hóa truyền thống, cửa hàng tiện lợi, siêu thị, trung tâm thương mại, hạ tầng xúc tiến thương mại và hạ tầng logistics. Hạ tầng thương mại phát triển phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội, trình độ tiêu dùng, quy mô sản xuất sẽ giúp một mặt bảo đảm an sinh xã hội, phục vụ hiệu quả nhu cầu tiêu dùng của dân cư, hỗ trợ sản xuất và phát triển du lịch.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu tại Trung tâm Công nghệ thông tin và truyền thông Hải Phòng.