Liên kết website
Thống kê truy cập
Đang trực tuyến : 31645
Tổng truy cập : 57,998

Thông tin kết quả nhiệm vụ KH&CN

Nghiên cứu hoàn thiện hệ thống chính sách phát huy vai trò đội ngũ trí thức Việt Nam giai đoạn 2021-2030 (24/06/2025)

Khái niệm “trí thức” được cụ thể hóa tại Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 06/8/2008 của Ban Chấp hành Trung ương khóa X, theo đó: “Trí thức là những người lao động trí óc, có trình độ học vấn cao về lĩnh vực chuyên môn nhất định, có năng lực tư duy độc lập, sáng tạo, truyền bá và làm giàu tri thức, tạo ra những sản phẩm tinh thần và vật chất có giá trị đối với xã hội”.Đội ngũ trí thức ở Việt Nam là nhóm những người lao động trí óc trong các ngành, lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, giáo dục - đào tạo, văn hoá nghệ thuật, kinh tế – xã hội, quốc phòng an ninh, y tế… và trong các lĩnh vực khác. Tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Đảng đưa ra phương hướng nhiệm vụ phát triển đội ngũ trí thức giai đoạn 2016 - 2020 là: “Xây dựng đội ngũ trí thức ngày càng lớn mạnh, có chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước. Tôn trọng và phát huy tự do tư tưởng trong hoạt động nghiên cứu, sáng tạo. Trọng dụng trí thức trên cơ sở đánh giá đúng phẩm chất, năng lực và kết quả cống hiến. Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, đãi ngộ và tôn vinh xứng đáng những cống hiến của trí thức. Có cơ chế, chính sách đặc biệt để thu hút nhân tài của đất nước”.

Trước thực trạng của đội ngũ trí thức và yêu cầu phát triển trong bối cảnh mới, việc thực hiện nghiên cứu hoàn thiện hệ thống chính sách phát huy vai trò của đội ngũ trí thức Việt Nam là nhiệm vụ cấp thiết nhằm xây dựng một đội ngũ trí thức Việt Nam mạnh, sáng tạo, có nhiều đóng góp cho sự phát triển đất nước và nền kinh tế tri thức của nước nhà, của khu vực và trên thế giới. Từ năm 2020-2023, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã thực hiện đề tài độc lập cấp quốc gia “Nghiên cứu hoàn thiện hệ thống chính sách phát huy vai trò đội ngũ trí thức Việt Nam giai đoạn 2021-2030”, việc thực hiện nghiên cứu này cũng là cơ sở để xây dựng đề án phát triển đội ngũ trí thức Việt Nam giai đoạn tới được hiệu quả.

Kết quả nghiên cứu cho thấy,sau khi Nghị quyết 27-NQ/TW năm 2008 được ban hành, Đảng và Chính phủ đã có nhiều chính sách nhằm thu hút, bồi dưỡng, đào tạo nhằm phát triển đội ngũ trí thức phục vụ quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Bước đầu, phát triển đội ngũ trí thức đã đạt được những bước tiến nhất định. Đội ngũ trí thức có sự phát triển cả về số lượng và chất lượng. Đóng góp của đội ngũ trí thức vào quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa được ghi nhận ở nhiều khía cạnh như tư vấn đường lối, chính sách phát triển, số lượng các phát minh sáng chế, số lượng các công trình khoa học, nghệ thuật được quốc tế và trong nước ghi nhận cả ở khía cạnh lý luận và ứng dụng vào thực tiễn đời sống. Dưới sự định hướng và chỉ đạo của Đảng, Chính phủ, các bộ ngành và địa phương các cấp đã có nhiều chương trình, đề án, chính sách, văn bản pháp luật nhằm xây dựng và phát triển đội ngũ trí thức ở nhiều ngành, lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên, phát triển đội ngũ tri thức hiện nay vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của đất nước trước trong bối cảnh thế giới có nhiều biến động và thay đổi. Cụ thể:

- Đội ngũ trí thức còn thiếu cả số lượng và chất lượng trong nhiều ngành, lĩnh vực, đặc biệt là thiếu các chuyên gia, các nhà nghiên cứu, giảng dạy, văn hóa nghệ thuật đầu ngành có khả năng trình độ chuyên môn cao ở tầm khu vực và quốc tế. Việc gắn kết, hợp tác giữa các nhóm trí thức chưa thực sự tốt giúp “lực lượng” gia tăng vai trò, vị thế đóng góp cũng như tự thúc đẩy sự phá triển của đội ngũ trí thức, nhất là đối với nhóm trí thức trẻ.

 Nhận định bằng cấp phản ánh trình độ theo nhóm trí thức.

- Đóng góp của đội ngũ trí thức vào công cuộc phát triển đất nước và đời sống xã hội còn thấp so với các nước phát triển trong khu vực và thế giới. Chưa có nhiều những thành tựu và thành tích nổi bật có tính lịch sử cho đất nước ở tầm quốc tế. Tính lan tỏa tích cực từ kết quả đóng góp của đội ngũ trí thức đối với sản xuất và đời sống còn hạn chế.

- Chưa thu hút, tập hợp phát triển và gắn kết được đội trí thức trong nước và đội ngũ trí thức Việt Nam ở nước ngoài có tính thường xuyên, liên tục và đủ lớn nhằm tạo ra những đóng góp, những dấu ấn có tính đột phá cho phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Chưa tận dụng và huy động hết sức mạnh về trí tuệ của đội ngũ trí thức Việt Nam ở nước ngoài vào quá trình phát triển.

Những kết quả hạn chế trong phát triển đội ngũ trí thức do nhiều nguyên nhân khác nhau như chính sách thu hút, tuyển dụng nhân tài trong khu vực nhà nước chưa thực sự tốt; nội dung, chương trình bồi dưỡng đào tạo đội ngũ trí thức chưa thực sự hiệu quả; môi trường làm việc trong nước chưa thực sự hấp dẫn đối với người tài; cơ chế, chính sách và thủ tục tài chính, thu nhập đối với đội ngũ trí thức chưa thực sự phù hợp; sự quan tâm của các cấp, các ngành đối với đội ngũ trí thức chưa thực sự đủ lớn, đủ tâm huyết để phát triển đội ngũ trí thức; thiếu sự phối hợp giữa các bộ ngành, các cấp địa phương nên các chính sách phát triển đội ngũ trí thức chưa đạt kết quả như mong muốn.

Trước bối cảnh quốc tế giai đoạn 2021-2030, với tác động của cuộc cách mạng 4.0 thay đổi mô hình phát triển kinh tế – xã hội của các quốc gia trên thế giới; trí tuệ và công nghệ sẽ trở thành những yếu tố chính quyết định trong các cuộc cạnh tranh trong trật tự thế giới mới; yêu cầu mới đối với đội ngũ trí thức trên thế giới: Hội nhập quốc tế (du học/học bổng, các trường quốc tế; hợp tác/trao đổi chuyên gia/giảng viên, tự do dịch chuyển lao động,..); Sự phát triển khoa học và công nghệ (khả năng làm chủ/ứng dụng công nghệ, vấn đề cạnh tranh thay thế đội ngũ tri thức (robot, các công cụ/ứng dụng mới), đội ngũ trí thức cần có năng lực để kiểm soát công nghệ, tránh việc trở thành nạn nhân của sáng tạo công nghệ.Mục tiêu chung đó là phát triển đội ngũ trí thức Việt Nam lớn mạnh cả về số lượng và chất lượng đáp ứng yêu cầu phát triển đất nƣớc, nâng tầm trí tuệ và sức mạnh của dân tộc, phục vụ hiệu quả mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội, an ninh, quốc phòng giai đoạn 2021-2030. Đội ngũ trí thức là động lực chính góp phần đổi mới mô hình tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao hình ảnh, vị thế và năng lực cạnh tranh quốc gia.

Chính vì vậy, để phát triển đội ngũ trí thức phục vụ quá trình phát triển kinh tế giai đoạn tới nhằm thực hiện mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Các cấp đảng ủy, chính quyền cần tiếp tục có những chính sách và hành động quyết liệt hơn nhằm phát triển đội ngũ trí thức cả về lượng và chất. Gắn định hướng, chiến lược chính sách với kế hoạch hành động, triển khai thực hiện cụ thể trong thu hút, đào tạo, đãi ngộ, tôn vinh đội ngũ trí thức nhằm gia tăng đóng góp của đội ngũ trí thức trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước giai đoạn tới. Trên cơ sở đó, đề tài đã đề xuất 03 giải pháp hoàn thiện chính sách phát huy vai trò đội ngũ trí thức ở Việt Nam giai đoạn 2021-2030, bao gồm:

Một là, Giải pháp chung hoàn thiện chính sách phát huy vai trò đội ngũ trí thức ở Việt Nam giai đoạn 2021-2030, trong đó: Chú trọng đổi mới, nâng cao chất lượng công tác lãnh đạo, quản lý phát triển đội ngũ trí thức; Cải cách thể chế, cơ chế, chính sách phát triển, thu hút, tuyển dụng đội ngũ trí thức; Tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ trí thức; Hoàn thiện cơ chế chính sách về đầu tư và tài chính cho phát triển đội ngũ trí thức; Thực hiện xây dựng cơ sở dữ liệu về đội ngũ tri thức một cách khoa học, bài bản từ cấp trung ương tới địa phương, nghiên cứu xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê, đo lường số lượng và chất lượng của đội ngũ trí thức nhằm thống nhất và nhất quán đối với từng ngành, lĩnh vực cụ thể.

Hai là, Giải pháp hoàn thiện chính sách phát huy vai trò đối với từng nhóm trí thức cụ thể ở Việt Nam giai đoạn 2021-2030. Đối với nhóm trí thức là công chứcchú trọng tuyển chọn, thu hút, đào tạo, phát triển cán bộ cấp chiến lược, trí thức trực tiếp tham gia công tác nghiên cứu, tham mưu, hoạch định chính sách trong các ngành, lĩnh vực; xây dựng cơ chế tuyển chọn linh hoạt, chính sách ưu đãi đặc thù để tạo điều kiện, thu hút trí thức tài năng từ khu vực ngoài nhà nước vào làm việc tại các cơ quan nhà nước; nghiên cứu, hình thành cơ chế về trách nhiệm của trí thức trong đào tạo đội ngũ cán bộ, công chức kế cận thông qua hoạt động thực tiễn, công việc cụ thể. Đối với nhóm trí thức là viên chức, nhóm nghiên cứu đã xây dựng giải pháp cụ thể đối với từng lĩnh vực khoa học và công nghệ, lĩnh vực giáo dục và đào tạo, lĩnh vực y tế, lĩnh vực văn hóa nghệ thuật. Đối với nhóm trí thức trong lực lượng vũ trang, cần thực hiện tốt công tác quản lý, sử dụng, quy hoạch và hoạch định chiến lược xây dựng đội ngũ trí thức, ưu tiên xây dựng đội ngũ lãnh đạo, chỉ huy, quản lý các cấp; tăng cường đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ; xây dựng cơ chế đặc thù về tuyển dụng, sử dụng, đãi ngộ trí thức trong hoạt động bảo vệ an ninh quốc phòng. Đối với nhóm trí thức trong các doanh nghiệp, cần đảm bảo sự bình đẳng trong tiếp cận chính sách về đào tạo, thu hút, đánh giá, sử dụng, trọng dụng, tôn vinh nhân tài đối với trí thức trong các doanh nghiệp; chú trọng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ trí thức là doanh nhân khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo; nghiên cứu hoàn thiện chính sách tiền lương gắn với năng suất lao động và hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Đối với nhóm trí thức trong hoạt động hội cần tăng cường hơn nữa đặt hàng đội ngũ trí thức tại các hội tham gia vào quá trình xây dựng, phản biện và xây dựng các chính sách phát triển kinh tế xã hội nhằm gia tăng chất lượng và qui trình xây dựng chính sách phát triển. Đối với nhóm trí thức là người Việt Nam ở nước ngoài, phải chú trọng thu hút thế hệ trí thức trẻ là người Việt Nam ở nước ngoài, thu hút các nguồn lực trong và ngoài nước, kết nối các hoạt động về khoa học, công nghệ, khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo. Đối với nhóm trí thức trẻ chú trọng việc phát hiện, động viên và tuyên dương tài năng trẻ tiêu biểu trên các lĩnh vực khác nhau, tăng tỷ trọng đầu tư cho đào tạo, bồi dưỡng trí thức trẻ…

Ba là, Giải pháp kiến nghị về tổ chức thực hiện,nhằm cụ thể các định hướng, chiến lược phát triển và đóng góp của đội ngũ trí thức của Đảng, Chính phủ cần chỉ đạo các bộ ngành, địa phương, các tổ chức xây dựng chính sách, kế hoạch triển khai cụ thể nhằm tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy sự đóng góp của đội ngũ trí thức vào quá trình phát triển kinh tế xã hội và bảo vệ tổ quốc giai đoạn tới.

 

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu dự án tại Trung tâm Thông tin và Truyền thông Hải Phòng hoặc Cục Thông tin, Thống kê.