Thông tin kết quả nhiệm vụ KH&CN

Nghiên cứu biến động các hệ sinh thái bãi bồi cửa sông ven biển Hải Phòng (19/09/2023)

Bãi bồi cửa sông ven biển là một trong những kiểu hệ sinh thái đặc sắc của vùng ven biển ven bờ Việt Nam, đây là vùng đất mới được tạo ra trong quá trình bồi tụ, xói lở xen kẽ ở các vùng cửa sông. Vùng ven biển Hải Phòng tồn tại cả các bãi bồi ở vùng cửa sông hình phễu (Bắc Đồ Sơn) và cửa sông châu thổ (Nam Đồ Sơn). Các bãi bồi khu vực cửa sông ven biển của Hải Phòng có vai trò to lớn với kinh tế biển trong hơn một thế kỷ qua, mang lại sự phồn vinh, thịnh vượng của đô thị Hải Phòng.

Bãi bồi cửa sông ven biển là một trong những hệ sinh thái rất nhạy cảm, chúng chịu sự chi phối, biến động của các quá trình động lực tự nhiên, cũng như các hoạt động kinh tế - xã hội tác động trực tiếp/gián tiếp đến hệ sinh thái. Sự tồn tại và chuyển đổi liên tục theo không gian và thời gian giữa các kiểu sinh cảnh ở khu vực bãi bồi cửa sông phản ánh quá trình cân bằng động của hệ sinh thái kém bền vững. Những tác động từ thiên tai hoặc con người có thể phá vỡ trạng thái cân bằng của hệ sinh thái, dẫn đến những thay đổi lớn về cấu trúc hình thái, đặc điểm môi trường và những thay đổi về cấu trúc quần xã, quần thể sinh vật và nguồn lợi thủy sản kèm theo.

Với mục tiêuxác định những thay đổi về cấu trúc của hệ sinh thái, từ đó đánh giá và xác định các nguyên nhân gây ra những biến động, dự báo xu hướng biến động đồng thời đưa ra định hướng sử dụng những giá trị của hệ sinh thái một cách hợp lý mà không gây ra hoặc hạn chế những biến động lớn có thể làm suy thoái hệ sinh thái. Năm 2019, Viện Tài Nguyên và Môi trường biển thực hiện đề tài khoa học và công nghệ cấp thành phố “Nghiên cứu biến động các hệ sinh thái bãi bồi cửa sông ven biển Hải Phòng”, đề tài do do PGS.TS Nguyễn Văn Quân làm chủ nhiệm. Sau 2 năm thực hiện đề tài đã xác định nguyên nhân biến động của hệ sinh thái bãi bồi cửa sông ven biển Hải Phòng từ năm 1981-2020. Từ đó, nhóm nghiên cứu đã đề xuất giải pháp khai thác, sử dụng hợp lý, góp phần khôi phục, bảo tồn hệ sinh thái bãi bồi cửa sông ven biển của TP Hải Phòng. Kết quả cụ thể như sau:

Nghiên cứu đã xác định được 1.188 loài thuộc 10 nhóm sinh vật thuộc lĩnh vực đa dạng sinh học; 30 loài thuộc các loài sinh vật bản địa, đặc hữu, các loài có giá trị kinh tế xã hội cao. Giá trị khai thác thủy sản trung bình khoảng 1-1,5 kg/người/ ngày; giá trị nuôi trồng thủy sản tại Tiên Lãng đạt 432.00 triệu đồng/năm, Bàng La (Đồ Sơn) đạt 1.321.6644,53 triệu đồng Dương Kinh 10.120 triệu đồng/năm và Phù Long (Cát Hải) 138.741,4 triệu đồng/năm. Ngoài ra kết quả ước tính cho toàn vùng bãi bồi ngập nước thường xuyên ven biển Hải Phòng với diện tích 32.926 có giá trị khai thác nguồn lợi thuỷ sản ước đạt 36.218,6 triệu đồng/năm. Tổng giá trị khai thác nguồn lợi thủy sản các vùng bãi bồi cửa sông ven biển Hải Phòng ước đạt 47.314 triệu đồng/năm.

Nghiên cứu cho thấy, hệ sinh thái bãi bồi cửa sông ven biển Hải Phòng biến động mạnh mẽ về hình thái và vị trí phân bố theo không gian và thời gian trong giai đoạn 1981-2020. Xu thế biến động theo chiều hướng giảm dần về tổng diện tích tại tất cả các vùng, tuy nhiên diện tích bãi bồi có thực vật ngập mặn tăng tại khu vực Tiên Lãng, Bàng La và Dương Kinh, ngược lại khu vực Phù Long liên tục giảm xuống theo thời gian. Môi trường nước và trầm tích có biến động không rõ ràng, tuy nhiên có sự gia tăng cục bộ nồng độ chất ô nhiễm. Về nguồn lợi thủy sản có xu hướng suy giảm cả về thành phần, mật độ nguồn lợi và nguồn giống quan trọng, đặc trưng cho hệ sinh thái bãi bồi cửa sông ven biển Hải Phòng. Nguyên nhân chính là do thiếu hụt nguồn phù sa do việc xây dựng hệ thống các đập thủy điện trên thượng nguồn...  

Sơ đồ tổng hợp nguyên nhân tác động và biểu hiện biến động các hệ sinh thái bãi bồi cửa sông ven biển Hải Phòng.

Những tác động dẫn đến biến động hệ sinh thái bãi bồi bao gồm: (1) Tác động trực tiếp từ các hoạt động kinh tế - xã hội dẫn đến quá trình xói lở, bồi tụ tự nhiên, mất diện tích đới gian triều; (2) Tác động do việc xây dựng các con đập thủy điện trên thượng nguồn các sông trong hệ thống sông Hồng; (3) Áp lực gia tăng dân số, phát triển kinh tế đã dẫn đến gia tăng nguồn thải gây ô nhiễm môi trường vùng biển ven bờ; (4) Tác động của các yếu tố động lực tự nhiên, biến đổi khí hậu và tai biến thiên nhiên. Trên cơ sở phân tích quá trình biến động trong quá khứ kết hợp khả năng tác động của các yếu tố tự nhiên, kinh tế và xã hội dựa trên những quy hoạch phát triển kinh tế, xây dựng cơ sở hạ tầng cầu cảng, sân bay. Nhóm nghiên cứu dự báo xu thế biến động sẽ tiếp tục thay đổi tại các khu vực cửa sông như Văn Úc, Lạch Tray, Cát Hải vào năm 2030. Đây được coi là những khu vực có ảnh hưởng chiến lược đối với sự phát triển về kinh tế, xã hội và môi trường của thành phố Hải Phòng trong giai đoạn sắp tới.

Dự báo xu hướng biến động tại khu vực cửa sông Văn Úc, Lạch Tray sẽ gia tăng diện tích bãi bồi, trong khi đó khu vực Cát Hải có chiều hướng giảm xuống. Sự phát triển năng động về kinh tế làm gia tăng những mâu thuẫn lợi ích khai thác, sử dụng vùng biển ven bờ Hải Phòng, nhiều khi lên tới mức gay gắt. Ở ven biển Hải Phòng, xuất hiện 4 nhóm mâu thuẫn lợi ích cơ bản, cụ thể: mẫu thuẫn lợi ích giữa các ngành (giao thông - cảng, thủy sản, nông nghiệp…), trong đó thủy sản là ngành có nhiều mối quan hệ mẫu thuẫn với các ngành khác, đồng thời cũng là ngành có mẫu thuẫn trong nội bộ ngành, tiêu biểu giữa đánh bắt và nuôi trồng thủy sản; mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và cộng đồng; giữa bảo tồn và phát triển.

Từ đó, nhóm nghiên cứu đề xuất giải pháp khai thác, sử dụng hợp lý các hệ sinh thái bãi bồi cửa sông ven biển Hải Phòng, gồm: Ban hành và hoàn chỉnh các văn bản pháp quy về điều tra phát hiện và đánh giá khai thác và sử dụng, giám sát bảo vệ và phát triển tài nguyên; Tổ chức điều tra, khảo sát và đánh giá có hệ thống tiềm năng tài nguyên thiên nhiên vùng bãi bồi ven biển Hải Phòng; Tổ chức nghiên cứu và lượng giá kinh tế tài nguyên theo các nhóm giá trị sử dụng trực tiếp, gián tiếp và các giá trị phi sử dụng, xây dựng các phương án sử dụng hợp lý, hiệu quả và tối ưu; Nghiên cứu, nhận chuyển giao áp dụng công nghệ cao, các mô hình tiên tiến và hiện đại khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên vùng bãi bồi ven biển; Xây dựng quy hoạch không gian biển; Tổ chức giám sát biến động tài nguyên hệ sinh thái bãi bồi ven biển; Giám sát môi trường sinh thái, đa dạng sinh học và nguồn lợi thủy sản; Giảm thiểu mâu thuẫn lợi ích sử dụng tài nguyên bãi bồi ven biển Hải Phòng.

Kết quả của đề tài là nguồn dữ liệu đầu vào có giá trị tham khảo cao trong các quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, sử dụng tài nguyên thiên nhiên thành phố. Do đó, việc ứng dụng các kết quả của đề tài vào việc xây dựng Quy hoạch thành phố Hải Phòng giai đoạn 2021-2030 tầm nhìn đến năm 2050 sẽ đáp ứng được mục tiêu xây dựng thành phố Hải Phòng trở thành trung tâm kết nối vùng, liên kết vùng xứng đáng với sự quan tâm, đầu tư lớn từ Trung ương. Đề xuất định hướng quy hoạch sử dụng hợp lý các vùng bãi bồi cửa sông ven biển Hải Phòng góp phần giải quyết mâu thuẫn lợi ích giữa các ngành kinh tế có sử dụng tài nguyên đất và mặt nước ven biển. Sử dụng hợp lý, tiết kiệm nguồn tài nguyên đất ngập nước ven biển của Hải Phòng, bố trí lại nguồn vốn tự nhiên cũng như nhân lực, vật lực cho phát triển bền vững kinh tế biển.  

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu của Đề tài tại Trung tâm Thông tin, Thống kê khoa học và công nghệ Hải Phòng./.