Thông tin kết quả nhiệm vụ KH&CN

Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương cho học sinh phổ thông Hải Phòng (17/06/2024)

Giáo dục truyền thống lịch sử văn hóa (GDTTLSVH) cho học sinh phổ thông nói chung và GDTTLSVH địa phương cho học sinh phổ thông nói riêng là một vấn đề vừa có tính cấp thiết, vừa có ý nghĩa lâu dài, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách ở người học, tác động đến hướng đi của đất nước trong tương lai. Có thể hiểu, GDTTLSVH là quá trình tác động sư phạm có mục đích, có kế hoạch nhằm giáo dục học sinh có nhận thức đúng về truyền thống lịch sử, văn hóa, từ đó có ý thức và hành vi phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội và các giá trị truyền thống; trên cơ sở đó hình thành, phát triển các phẩm chất đạo đức chủ yếu của người học sinh, đáp ứng nhu cầu phát triển cá nhân và thực hiện quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm công dân. Bản chất của GDTTLSVH là sự truyền thụ kiến thức, kỹ năng về lịch sử, văn hóa cho học sinh, từ đó giúp học sinh có thái độ và hành vi đúng, phù hợp với truyền thống lịch sử, văn hóa của địa phương, của dân tộc, phù hợp với bối cảnh hiện nay. Vấn đề GDTTLSVH thu hút sự quan tâm của toàn xã hội và được nhiều tác giả nghiên cứu nhưng không nhiều tác giả nghiên cứu về GDTTLSVH địa phương.

Theo tìm hiểu của nhóm nghiên cứu thuộc Trường Đại học Hải Phòng, chưa có tác giả nào nghiên cứu chuyên sâu về giáo dục truyền thống theo hướng tác động đồng bộ đến các thành tố của hoạt động giáo dục để nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa cho học sinh. Trên địa bàn thành phố Hải Phòng chưa có công trình nào nghiên cứu theo hướng này. Đây là hướng nghiên cứu có rất nhiều triển vọng, bởi nó đi từ bên trong, từ bản chất, từ nội lực của giáo dục, vì thế các giải pháp có tính thiết thực, hiệu quả và khả thi. Đề tài Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương cho học sinh phổ thông Hải Phòng hoàn thành vào năm 2019 vừa có sự kế thừa kết quả các nghiên cứu có liên quan, vừa phát triển và bổ sung, thu hẹp các khoảng trống lý thuyết của các nghiên cứu trước. Đề tài tập trung nghiên cứu vấn đề GDTTLSVH địa phương cho học sinh phổ thông Hải Phòng ở trong nhà trường.

GDTTLSVH là sự truyền thụ kiến thức, kỹ năng về lịch sử, văn hóa cho học sinh, từ đó giúp học sinh có thái độ và hành vi đúng, phù hợp với truyền thống lịch sử, văn hóa của địa phương, của dân tộc.

Nghiên cứu thực trạng giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương cho học sinh phổ thông Hải Phòng, nhóm tác giả nhận thấy, về nhận thức, hầu hết giáo viên, cán bộ quản lý và học sinh đều cho rằng: GDTTLSVH là rất cần thiết và có vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách người học. Về nội dung giáo dục, nội dung lịch sử đảm bảo tính chính xác, khoa học, vừa sức, không làm nặng nề hơn việc học tập của học sinh, không làm ảnh hưởng đến chương trình học chính khóa; đảm bảo sự hài hòa trong việc dạy lịch sử địa phương với lịch sử dân tộc; đảm bảo tính tương đồng giữa nội dung lịch sử địa phương với lịch sử dân tộc. Lịch sử dân tộc được dạy trước lịch sử địa phương, tạo thuận lợi cho học sinh nắm bắt lịch sử địa phương, ngược lại lịch sử địa phương cũng bổ sung, củng cố thêm cho lịch sử dân tộc. Nội dung chủ yếu của giáo dục truyền thống là giáo dục lòng yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc; nhân ái; nghĩa tình; trung thực; đoàn kết; cần cù; sáng tạo; trách nhiệm; tôn sư trọng đạo, rất phù hợp với quan điểm, chủ trương của Đảng, phù hợp với mục tiêu giáo dục của Chương trình phổ thông mới.

Về phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức giáo dục, đa số các trường đã tổ chức cho học sinh đi tham quan tìm hiểu các di tích lịch sử - văn hóa địa phương, tổ chức các hình thức như viếng, đặt hoa tưởng nhớ các liệt sĩ nhân những ngày có ý nghĩa sâu sắc với tuổi trẻ như: được kết nạp vào Đoàn, Đảng, ngày thương binh, liệt sĩ... từng bước gắn trường học với cuộc sống. Hầu hết các trường tổ chức các chuyên đề tích hợp, liên môn nhằm giáo dục về truyền thống lịch sử văn hóa địa phương. Nhiều phòng học có trang bị máy tính, máy chiếu. Hình thức tổ chức giáo dục truyền thống có sự kết hợp hợp lý giữa chính khóa và ngoại khóa.

Về kỹ năng, hiểu biết (năng lực) của đội ngũ giáo viên, đội ngũ giáo viên các nhà trường chủ yếu là những người con sinh ra và lớn lên hoặc đã có thời gian dài sinh sống tại Hải Phòng, đều đạt chuẩn trình độ đào tạo nên có lợi thế về sự hiểu biết truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương. Kĩ năng, hiểu biết của đội ngũ giáo viên Hải Phòng về truyền thống, lịch sử, văn hóa địa phương đều đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục địa phương. Đội ngũ giáo viên các bộ môn xã hội có vai trò lớn hơn trong công tác giáo dục truyền thống. Hầu hết giáo viên có kỹ năng giao tiếp, hợp tác với đồng nghiệp, học sinh, phụ huynh và các đối tác của nhà trường; kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin.

Về tổ chức, quản lý giáo dục, cơ bản đã quản lý chặt chẽ chương trình giáo dục lịch sử, văn hóa địa phương, đảm bảo thực hiện đúng, đầy đủ chương trình giáo dục theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Về hiệu quả giáo dục, đa số học sinh cho rằng GDTTLSVH là nội dung quan trọng trong chương trình giáo dục, có vai trò rõ rệt trong việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh, nhất là 5 phẩm chất chủ yếu: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm; giáo dục về truyền thống lịch sử văn hóa sẽ giúp học sinh thêm yêu và tự hào về quê hương, đất nước, từ đó có ý chí học tập, rèn luyện để xứng đáng với truyền thống của quê hương, dân tộc. Hầu hết học sinh có nhận thức: truyền thống là sự kế thừa di sản xã hội được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, trong đó cái lạc hậu lỗi thời cần khắc phục và cái tạo nên các giá trị và bản sắc cần kế thừa, phát huy và phát triển. GDTTLSVH là sự truyền thụ kiến thức, kỹ năng về lịch sử, văn hóa cho học sinh, từ đó giúp học sinh có thái độ và hành vi đúng, phù hợp với truyền thống lịch sử, văn hóa của địa phương, của dân tộc. Giáo dục truyền thống có thể diễn ra trong nhà trường, gia đình và xã hội hoặc tự giáo dục. Hầu hết học sinh nhận thức rằng, nội dung của GDTTLSVH là giáo dục các giá trị, các phẩm chất cần có của người Việt Nam, của học sinh Việt Nam: giáo dục lòng yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc; nhân ái; nghĩa tình; trung thực; đoàn kết; cần cù; sáng tạo; trách nhiệm; tôn sư trọng đạo. Ngoài giáo dục nhà trường về truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương, học sinh còn tiếp thu tri thức rất hiệu quả qua các kênh: Phát thanh, truyền hình, báo chí (báo Đoàn, Đội, tạp chí…), dạy dỗ, trao đổi của bố mẹ với con cái, hoạt động trải nghiệm...

Về xây dựng môi trường giáo dục, Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng đã chỉ đạo, tổ chức, hướng dẫn các trường học triển khai thực hiện nhiều giải pháp xây dựng môi trường văn hóa trong các trường học trên địa bàn thành phố nhằm tạo môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, thông qua “Dạy chữ” để “Dạy người”. Việc làm đó có tác dụng từng bước nâng cao chất lượng, hiệu quả của giáo dục thành phố, đưa Hải Phòng trở thành một trong những địa phương có phong trào giáo dục mạnh của cả nước. Hầu hết các trường có môi trường giáo dục lành mạnh, không có tệ nạn xã hội, không bạo lực; người học, cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên có lối sống lành mạnh, ứng xử văn hóa; có môi trường giáo dục thân thiện; có tài liệu, học liệu về giáo dục đạo đức, GDTTLSVH địa phương; có hệ thống công nghệ thông tin kết nối Internet đáp ứng yêu cầu dạy và học; có quy định về quy tắc ứng xử văn hóa trong nhà trường; có thiết lập kênh thông tin để tiếp nhận, xử lý các thông tin của người học; thường xuyên tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, hoạt động ngoài giờ chính khóa; thường xuyên trao đổi thông tin với gia đình người học và cộng đồng trong việc phối hợp giáo dục; thông báo kịp thời với gia đình người học hoặc các cơ quan liên quan để phối hợp xử lý các vụ việc trong nhà trường.

Bên cạnh những mặt tích cực trên vẫn còn tồn tại những hạn chế, khuyết điểm trong nhận thức của giáo viên và học sinh. Một bộ phận nhỏ phủ nhận vai trò, đóng góp của giáo dục truyền thống trong việc hình thành các phẩm chất nhân cách, thậm chí còn cho rằng lãng quên các giá trị truyền thống cũng chẳng gây tác hại gì đến xã hội và nhân cách mỗi người. Một số trường trên địa bàn thành phố chưa thực sự quan tâm đúng mức đến công tác giáo dục truyền thống; nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức giáo dục truyền thống còn hạn chế cho nên hiệu quả công tác giáo dục truyền thống chưa cao. Một số cán bộ quản lý và giáo viên chỉ chú trọng đến dạy kiến thức chuyên môn, xem nhẹ việc giáo dục truyền thống cho học sinh… Một số giáo viên chưa tích hợp nội dung GDTTLSVH địa phương vào các môn học, nhất là các môn: địa lý, mỹ thuật, âm nhạc, giáo dục công dân. Số tiết phân phối trong chương trình là rất hạn chế (chỉ 1 đến 2 tiết một khối lớp/học kỳ). Không ít giáo viên chưa đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, phát huy năng lực người học. Phương pháp giảng dạy chủ yếu là các phương pháp truyền thống như diễn giảng, kể chuyện, đọc trong sách tư liệu, tự tìm hiểu tài liệu… Nhiều giáo viên còn hạn chế về kỹ năng tổ chức hoạt động giáo dục (hoạt náo và dẫn dắt lớp), kỹ năng tự học, tự nghiên cứu. Hoạt động giáo dục truyền thống chưa được chú trọng đúng mức, thậm chí còn bị coi nhẹ, kinh phí hạn hẹp, hệ thống văn bản chỉ đạo còn thiếu đồng bộ, công tác tổ chức, quản lý hoạt động giáo dục truyền thống còn bộc lộ nhiều hạn chế. Vẫn còn một tỷ lệ nhỏ học sinh cho rằng, việc lãng quên các giá trị truyền thống tốt đẹp cũng không ảnh hưởng đến nhân cách người học. Khi những giá trị truyền thống tốt đẹp: yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo, tôn sư trọng đạo… bị lãng quên thì lối sống ích kỷ cá nhân, vô cảm, thực dụng thậm chí tàn ác sẽ trỗi dậy, đó là căn nguyên của mọi bất ổn xã hội. Vẫn còn một số trường có môi trường giáo dục thiếu an toàn, một số giáo viên vi phạm nghiêm trọng đạo đức nhà giáo, vẫn còn học sinh bị tổn hại về thể chất và tinh thần; trường học chưa gắn với cuộc sống, các kiến thức văn hóa xã hội chưa được hình thành qua trải nghiệm, chủ yếu là trên lý thuyết.

Từ những nghiên cứu trên, nhóm tác giả đề tài xác định những yêu cầu đặt ra đối với việc giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương cho học sinh phổ thông trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo của Hải Phòng: yêu cầu về mục đích giáo dục, nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục, môi trường giáo dục; đồng thời xác định, GDTTLSVH cho học sinh phải trên tinh thần chọn lọc, kế thừa và phát triển. 6 nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả GDTTLSVH cho học sinh phổ thông Hải Phòng được nhóm nghiên cứu đề xuất gồm: Nhóm giải pháp nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về GDTTLSVH địa phương cho học sinh phổ thông; Nhóm giải pháp đổi mới chương trình, nội dung GDTTLSVH địa phương cho học sinh phổ thông (đổi mới chương trình, biên soạn tài liệu "Giáo dục địa phương" cho từng cấp học, đổi mới nội dung hoạt động trải nghiệm, nâng cao chất lượng bài giảng và đánh giá kết quả học tập); Nhóm giải pháp đổi mới phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức GDTTLSVH địa phương cho học sinh phổ thông; Nhóm giải pháp nâng cao kỹ năng, hiểu biết của đội ngũ giáo viên về GDTTLSVH địa phương cho học sinh phổ thông; Nhóm giải pháp tăng cường công tác tổ chức, quản lý hoạt động dạy, học truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương cho học sinh phổ thông; Nhóm giải pháp về xây dựng môi trường giáo dục và các giải pháp khác nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương cho học sinh phổ thông (kết hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường, xã hội trong việc GDTTLSVH địa phương cho học sinh; kết hợp với phong trào học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh).

Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể áp dụng vào việc quản lý, giảng dạy, giáo dục truyền thống cho học sinh tại các trường phổ thông trên địa bàn Hải Phòng. Ủy ban nhân dân thành phố, Sở Giáo dục và Đào tạo có thể ứng dụng kết quả nghiên cứu trong việc chỉ đạo hoạt động GDTTLSVH trên địa bàn thành phố. 

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu của Dự án tại Trung tâm Thông tin, Thống kê KH&CN Hải Phòng./.