Thông tin kết quả nhiệm vụ KH&CN

Nghiên cứu đề xuất giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị các di tích khảo cổ trên địa bàn thành phố Hải Phòng (15/12/2025)

Hải Phòng là một trong ít địa phương có nhiều di tích khảo cổ thuộc tầm quốc gia, quốc tế, trải dài từ sơ kỳ đồ đá - thời đại kim khí - nghìn năm Bắc thuộc đến thời kỳ lịch sử trung đại Việt Nam. Các di tích đó được một nhà khảo cổ học người Pháp phát hiện từ năm 1938 và sau này là các nhà khoa học thuộc Viện Khảo cổ, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Bảo tàng Hải Phòng cùng nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước tiến hành thăm dò, khai quật liên tục từ năm 1958 đến năm 2023. Giá trị của các di tích khảo cổ đã từng bước được làm rõ, minh chứng cho một thời kỳ lịch sử từ thời nguyên thủy đến thế kỷ 16,17 ở nước ta và của vùng đất Hải Phòng ngày nay.

Trong bối cảnh hiện nay, di sản văn hóa trong thời kỳ đương đại đã và đang được quan tâm nhiều. Bảo tồn và phát huy giá trị di tích, trong đó có các di chỉ khảo cổ trở thành nhu cầu cấp thiết để lưu giữ chứng tích lịch sử cho các thế hệ sau này. Tuy nhiên, việc bảo tồn giá trị di tích nói chung cùng bảo tồn giá trị di tích Tháp Tường Long, bãi cọc Cao Qùy nói riêng còn gặp nhiều khó khăn do những nguyên nhân khác nhau, nhất là về công nghệ bảo quản hiện vật. Nhận thức được tầm quan trọng và tính cấp thiết của vấn đề, Hội Khoa học Lịch sử Hải Phòng chủ trì thực hiện đề tài Nghiên cứu đề xuất giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị các di tích khảo cổ trên địa bàn thành phố Hải Phòng, TS. Đoàn Trường Sơn làm chủ nhiệm.

Bản đồ các địa điểm khảo cổ học thời Tiền sử Cát Bà (Hải Phòng).

Bên cạnh nghiên cứu tổng quan, Ban chủ nhiệm đề tài  nghiên cứu kinh nghiệm bảo tồn, phát huy giá trị các di tích khảo cổ ở một số địa phương như: di tích khảo cổ Hoàng thành Thăng Long và cổ thành Cổ Loa, Hà Nội, học tập kinh nghiệm của Ban Quản lý di tích như: xác định tính chính danh của di tích; đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ đồng bộ về quản lý, điều hành, quảng bá. Với di tích khảo cổ thuộc văn hóa Hòa Bình, tỉnh Hòa Bình, Bộ Văn hóa - Thể Thao và Du lịch đã xếp hạng Di tích khảo cổ cấp quốc gia và đang đề nghị xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt, ban hành chủ trương, cơ chế nhằm bảo tồn và phát huy giá trị; phối hợp với ngành du lịch kết nối với các tuyến du lịch trên địa bàn tỉnh và với tuyến Tây Bắc. Với di tích khảo cổ Tràng An, tỉnh Ninh Bình, các giải pháp phát huy giá trị di tích là: quán triệt quan điểm “bảo tồn để phát triển nhưng không đóng băng di tích”; thực hiện đồng bộ các giải pháp quy hoạch, hoàn thiện cơ sở hạ tầng, đa dạng hoạt động du lịch, nâng cao nhận thức giá trị di tích… Với di tích khảo cổ Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa và khu di tích Mỹ Sơn, tỉnh Quảng Nam, các biện pháp bảo tồn phát huy giá trị di tích cũng được địa phương đưa ra với mục tiêu trọng tâm là bảo tồn di tích, kết hợp với phát triển du lịch gắn với di tích. Nhóm tác giả cũng nghiên cứu xu hướng bảo tồn, phát huy giá trị di tích khảo cổ học trên thế giới và rút ra bài học kinh nghiệm có thể vận dụng vào tình hình thực tế về công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích khảo cổ trên địa bàn thành phố Hải Phòng như: xác định quan điểm bảo tồn, phát huy giá trị các di tích khảo cổ học theo hướng bền vững; có cơ chế chính sách và nguồn lực thích hợp; tổ chức các hội thảo khoa học về di tích; đẩy mạnh công tác quảng bá; xây dựng sản phẩm du lịch khảo cổ; xuất bản tài liệu giáo dục địa phương…

Nghiên cứu thực trạng về bảo tồn và phát huy giá trị các di tích khảo cổ đã tập trung sưu tầm kết quả thăm dò, khai quật để nhận diện giá trị các di tích; tiến hành điền dã, khảo sát thực địa; trao đổi về công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa tại các cấp chính quyền, các cơ quan chuyên môn, cộng đồng dân cư; tìm hiểu các chủ trương, chính sách của của trung ương và thành phố, qua đó làm rõ những thực trạng, hạn chế, bất cập trong chính sách, tuyên truyền, quảng bá; nhận thức của cơ quan có trách nhiệm, của cộng đồng; hiện trạng tại các di tích và sự gắn kết giữa bảo tồn, phát huy giá trị các di tích khảo cổ trọng điểm trong phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn thành phố. Các di tích khảo cổ được thực hiện trong nghiên cứu gồm: di tích Cái Bèo, di chỉ Bãi Bến, di chỉ Cát Đồn, di tích Tràng Kênh, mộ thuyền Việt Khê, khu mộ thuyền Trại Sơn, mộ thuyền Rực Liễn, mộ thuyền Liên Khê, các mộ thuyền Quyết Tiến, mộ huyện đất; điều tra, khảo sát, khai quật thấp Tường Long, bãi cọc Cao Qùy, bãi cọc Đầm Thượng, di tích An Dụ, các di chỉ gốm sứ Toàn Thắng…; di tích khảo cổ thuộc văn hóa Soi Nhụ (nằm trong Vườn quốc gia Cát Bà); di tích khảo cổ Núi Voi; các di tích khảo cổ thời Bắc thuộc…

Từ những nghiên cứu trên, đề tài đề xuất một số giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị các di tích khảo cổ trên địa bàn thành phố Hải Phòng, gồm: Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách và hệ thống văn bản về quản lý di tích khảo cổ phù hợp với việc thực hiện chính quyền địa phương hai cấp; Tăng cường đầu tư nguồn lực cho công tác quản lý và bảo vệ di tích khảo cổ; Hoàn thiện bộ máy và đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý văn hóa, đặc biệt là cán bộ quản lý di tích khảo cổ có tâm huyết và trình độ chuyên môn phù hợp; Thực hiện mô hình khảo cổ học cộng đồng; Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra trong lĩnh vực bảo tồn và phát huy di tích khảo cổ; Thăm dò, khai quật các di tích khảo cổ trên địa bàn Hải Phòng (xây dựng dự án nghiên cứu, thăm dò, khai quật các di tích khảo cổ học; kiểm kê các di tích khảo cổ, lập bản đồ khảo cổ học, quy hoạch khảo cổ; quy hoạch khảo cổ gắn với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội; thăm dò, khai quật khảo cổ phải kết hợp tốt với việc bảo tồn và phát huy di sản khảo cổ; bảo tồn di sản khảo cổ; xếp hạng di tích khảo cổ); một số giải pháp đặc thù, cấp thiết bảo tồn giá trị các di tích khảo cổ Cái Bèo, các di tích khảo cổ nằm trong Vườn Quốc gia Cát Bà, di tích khảo cổ Tràng Kênh, Việt Khê và các di tích liên quan, Núi Voi, di tích khảo cổ thời Bắc thuộc, di tích khảo cổ Tháp Tường Long, di tích khảo cổ bãi cọc Cao Qùy và bãi cọc Đầm Thượng, di tích khảo cổ Dương Kinh; Lưu giữ dữ liệu về các di tích khảo cổ trên địa bàn thành phố; Trưng bày hiện vật khảo cổ; Thực hiện các giải pháp tuyên truyền, quảng bá, phát huy giá trị các di tích khảo cổ; Gắn kết giữa phát huy giá trị các di tích khảo cổ và phát triển du lịch; Gắn kết giữa phát huy giá trị các di tích khảo cổ với kết nối cộng đồng.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu đề tài tại Trung tâm Công nghệ thông tin và Truyền thông Hải Phòng./.