Thông tin kết quả nhiệm vụ KH&CN

Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá lễ hội truyền thống danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân (26/06/2024)

Lễ hội truyền thống là một loại hình di sản văn hóa quý giá của quốc gia, dân tộc, mang đến cho cộng đồng sự thỏa mãn về mặt tâm linh cũng như tạo ra những hi vọng về nhu cầu sinh tồn của mỗi cá nhân cũng như của cả cộng đồng. Lễ hội truyền thống còn phản ánh những nét đặc trưng về lịch sử, văn hóa của mỗi địa phương, vùng miền trên phương diện văn học (truyền thuyết, thần thoại, văn bia, ca dao,...), nghệ thuật biểu diễn (sân khấu, diễn xướng, dân ca, dân nhạc,...), phong tục, tín ngưỡng, tôn giáo (nghi lễ, nghi thức, trò diễn, trò chơi, đức tin,...), có yêu cầu về không gian, thời gian và lễ thức riêng.

Tượng Nam Hải Đại vương Phạm Tử Nghi tại lăng miếu Đôn nghĩa.

Theo kết quả kiểm kê văn hóa phi vật thể năm 2015 của Bảo tàng Hải Phòng, trên địa bàn Quận Lê Chân có 11 lễ hội truyền thống đang được quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị. Bên cạnh Lễ hội truyền thống Nữ tướng Lê Chân đã được đưa vào Danh mục Di sản văn hoá phi vật thể Quốc gia, phải kể đến Lễ hội danh tướng Phạm Tử Nghi. Đối với dân làng Vĩnh Niệm, Phạm Tử Nghi là người có công lao to lớn trong việc chống nạn cướp biển, đắp đê ngăn mặn và mở rộng sản xuất, bảo vệ xóm làng. Khi ông mất được nhân dân suy tôn làm Phúc thần hay “Đức Thánh Niệm” và lập đền thờ ở nhiều nơi dọc ven sông, ven biển suốt các địa phương Quảng Ninh, Hải Phòng, Hải Dương,... Chỉ tính riêng địa bàn Hải Phòng, theo con số thống kê chưa đầy đủ có khoảng hơn 20 làng xã thờ Phạm Tử Nghi làm thành hoàng hoặc phúc thần (hay còn gọi là đức Thánh Niệm).

Tại quê hương làng Niệm Nghĩa trước đây vào dịp Thánh đản và Thánh hoá, dân làng tổ chức lễ hội tưởng niệm công đức của Ông. Với sự phát triển và mở rộng của đô thị Hải Phòng, địa giới hành chính có nhiều thay đổi, Lễ hội hiện nay được tổ chức trên địa bàn 04 phường: Nghĩa Xá, Niệm Nghĩa, Vĩnh Niệm và An Dương, gắn với các di tích lịch sử - văn hoá: từ Nghĩa Xá, lăng miếu Đôn Nghĩa, đình Niệm Nghĩa và miếu An Dương - quần thể di tích đầy tự hào của người dân quận Lê Chân nói riêng, thành phố Hải Phòng nói chung.

Bên cạnh những mặt tích cực, lễ hội danh tướng Phạm Tử Nghi cũng còn không ít những hạn chế như lễ hội phát triển xa dần nội dung truyền thống hoặc bị thương mại hóa, công tác quản lý Nhà nước bất cập hoặc buông lỏng. Việc nhận diện nội dung, giá trị của lễ hội danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn là việc làm cần thiết. Do vậy, Ủy ban nhân dân quận Lê Chân thực hiện triển khai đề tài: “Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lễ hội truyền thống danh tướng Phạm Tử Nghi trên đại bàn quận Lê Chân” nhằm góp phần vào bảo tồn và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp trong xã hội đương đại.

Nhóm nghiên cứu đã đánh giá thực trạng quản lý chung lễ hội truyền thống danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn thành phố Hải Phòng như sau:

Theo kết quả của các cuộc điều tra, khảo sát thực tế, khảo cứu tài liệu văn bia, Hán Nôm, sắc phong…tại 14 quận huyện (trừ huyện Bạch Long Vỹ) phục vụ cho đề tài này, hiện nay trên địa bàn thành phố Hải Phòng có 11/14 quận, huyện có di tích thờ Phạm Tử Nghi với tổng số 66 di tích, trong đó: 23 di tích thờ chính và 43 di tích phối thờ với tổng số là 26 lễ hội truyền thống được tổ chức thường niên.

Với 26 lễ hội truyền thống (LHTT) danh tướng Phạm Tử Nghi trên 11 quận, huyện cho thấy người dân Hải Phòng vô cùng sùng kính, ngưỡng vọng tài đức của danh tướng. LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn thành phố Hải Phòng góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân, giúp con người trở về với cội nguồn, đồng thời tạo cơ hội giao lưu, tiếp xúc, trao đổi, sáng tạo và hưởng thụ văn hóa, làm gia tăng tính cố kết cộng đồng. Đề tài cũng đã đi sâu phân tích thực trạng quản lý chung LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn thành phố Hải Phòng trong những năm gần đây. Đã đưa ra những kết quả đạt được và những tồn tại trong công tác tổ chức, quản lý LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn thành phố Hải Phòng.

Đồng thời, nhóm nghiên cứu cũng đánh giá thực trạng trong công tác quản ý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá trên địa bàn quận Lê Chân như: thực trạng về mô hình tổ chức lễ hội, thực trạng nội dung và nghi thức tổ chức, thực trạng về đầu tư, quản lý sử dụng tài chính, cơ sở vật chất trong tổ chức lễ hội; công tác thanh tra, kiểm tra giải quyết khiếu nại và xử lý vi phạm trong hoạt động lễ hội danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân; đánh giá được công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lễhội truyền thống danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân.

Trên cơ sở đánh giá thực trạng công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân. Đồng thời đánh giá các yếu tố tác động đến công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị của lễ hội, nhóm nghiên cứu đã đưa ra những yêu cầu cũng như những giải pháp đối với từng nội dung, hoạt động trong công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân trong thời gian tới, đó là:

Quán triệt sâu sắc và toàn diện về chủ trương đường lối và cơ chế chính sách của Đảng và nhà nước đối với công tác bảo tồn, phát huy giá trị lễ hội truyền thống danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng: cần đưa vào nghị quyết của các cấp ủy Đảng, kế hoạch của chính quyền đoàn thể để tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện; Phân cấp quản lý, đẩy mạnh thực hiện quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho cấp cơ sở, cho chủ sở hữu; Tập huấn, đào tạo bồi dưỡng cho các tổ chức, cá nhân có vai trò là chủ thể của LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi vì công tác quản lý hoạt động di tích nơi diễn ra lễ hội những kỹ năng cần thiết để họ có thể thực hiện một cách chuyên nghiệp phù hợp với sự thay đổi của thời đại; Tăng cường kiểm tra, kiên quyết xử lý các hành vi vi phạm, phản cảm, điều chỉnh các quy định của pháp luật, phối hợp chặt chẽ với cộng đồng chủ thể của lễ hội truyền thống nhằm nâng cao nhận thức của xã hội về sự đa dạng các thực hành văn hóa, ý nghĩa giá trị của lễ hội trong lịch sử; Nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ chuyên môn nghiệp vụ về quản lý hoạt động lễ hội…

Tổ chức kiểm kê, sưu tầm, nghiên cứu khoa học các tư liệu về nội dung, hình thức, quy trình tổ chức lễ hội danh tướng Phạm Tử Nghi, phục vụ công tác tư liệu hóa về văn hóa vật thể và phi vật thể về danh tướng Phạm Tử Nghi: Thông qua quá trình kiểm kê và kết quả kiểm kê đã xác thực, giúp cho việc nhận diện giá trị, khả năng tồn tại của lễ hội; công tác kiểm kê, nghiên cứu, sưu tầm là phải thu thập những thông tin chính xác về số lượng các lễ hội đã có và hiện có, đảm bảo dữ liệu đầy đủ về từng lễ hội với yêu cầu về tính xác thực, tính cập nhật, tính khách quan, tính toàn diện; đã xác định được trên toàn thành phố Hải Phòng hiện nay có 66 di tích thờ và phối thờ danh tướng Phạm Tử Nghi, trong đó có 09 di tích cấp quốc gia, 15 di tích cấp thành phố. Đặc biệt số lượng LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn toàn thành phố là 15 lễ hội trong đó: Lê Chân có 5 lễ hội tại các điểm di tích như đã đề cập ở trên, Hải An: 1 lễ hội, Kiến An: 1 lễ hội, Thủy Nguyên: 3 lễ hội, An Dương: 4 lễ hội. Như vậy có thể thấy LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân thực sự chiếm ưu thế về sự tập trung và thống nhất trong việc tổ chức lễ hội giữa các di tích thờ đến sự chỉ đạo của Quận ủy và các phường khi lễ hội diễn ra…

Tổ chức hội thảo để xây dựng kịch bản về LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân: để có được một kịch bản lễ hội truyền thống nhất thiết phải có sự chắt lọc, nghiên cứu ít nhất từ 3 nguồn tư liệu chính: Nguồn tư liệu từ truyền thuyết dân gian, các thần tích, văn bia, sắc phong; nguồn tư liệu từ công tác kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể tại các địa phương hay của các nhà nghiên cứu có ghi chép từ quá khứ; và nguồn tư liệu của các bậc cao niên còn lưu giữ trong trí nhớ. Người biên soạn kịch bản trước hết phải có ý thức tôn trọng lịch sử, tôn trọng sự sáng tạo văn hóa trong cộng đồng, không gán ghép các sự kiện, nhân vật tùy tiện dễ làm phá vỡ giá trị lịch sử văn hóa vốn có của lễ hội do cộng đồng hun đúc nên.

Xây dựng đề án bảo tồn LHTTdanh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân: Đây là một việc làm rất cần thiết bởi Đề án luôn bao hàm các giá trị về cơ sở pháp lý cũng như khoa học khi được các cơ quan chuyên môn giúp tư vấn xây dựng đề án và được các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ở các cấp thẩm định, phê duyệt và tổ chức thực hiện. Trong khuôn khổ của đề tài nghiên cứu này, để xác định được các giải pháp bảo tồn các LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân nơi đang lưu giữ và bảo tồn các LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi cần phải triển khai hoạt động rất quan trọng này

Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cộng đồng, phát huy vai trò, trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước các cấp về bảo tồn LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng:Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cộng đồng về bảo tồn và phát huy LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân; Phát huy vai trò, trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước các cấp về bảo tồn LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn Quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng.

Lập hồ sơ khoa học trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Tăng cường công tác tuyên truyền giáo dục ý thức bảo tồn, phát huy giá trị LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng: Tuyên truyền, quảng bá LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân thông qua truyền thông đa phương tiện; Tổ chức tọa đàm, hội thảo khoa học đánh giá giá trị LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân; Đẩy mạnh công tác giáo dục, giảng dạy về LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi trên địa bàn quận Lê Chân bằng nhiều hình thức hiệu quả hơn.

Gắn LHTT danh tướng Phạm Tử Nghi với phát triển du lịch: Về cơ chế, chính sách; Đào tạo nguồn nhân lực; Đa dạng hóa sản phẩm du lịch văn hóa;

Kết quả của đề tài sẽ cung cấp cơ sở lý luận khoa học và thực tiễn cho địa phương trong việc bảo tồn, quản lý, phát huy giá trị lễ hội truyền thống trên địa bàn quận. Để lễ hội được thực hành, bảo tồn, quản lý, phát huy theo đúng nghi thức truyền thống đảm bảo không bị sai lệch, biến dạng. Góp phần giữ gìn bản sắc, nét văn hóa truyền thống độc đáo của cư dân trên địa bàn quận. Thông qua lễ hội và nhân vật lịch sử, sẽ góp phần giáo dục những giá trị nhân văn sâu sắc cho cộng đồng dân cư và du khách thập phương, nhất là thế hệ trẻ, để họ hiểu biết thêm về lịch sử dân tộc, về vùng đất, con người Lê Chân. Quảng bá văn hóa Việt Nam, nhân vật lịch sử đất Việt trên trường quốc tế, thông qua kênh du lịch. Đồng thời, làm phong phú thêm đời sống văn hóa, tinh thần của một vùng đô thị mới giàu truyền thống và tươi đẹp của thành phố Cảng.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu dự án tại Trung tâm Thông tin và Thống kê Khoa học và Công nghệ./.