Thông tin kết quả nhiệm vụ KH&CN

Nghiên cứu, đề xuất một số giải pháp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa chợ hàng, quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng (15/09/2025)

Chợ Hàng là chợ phiên hiếm hoi hiện nay vẫn mang dáng dấp một phiên chợ quê và được duy trì ngay trong lòng thành phố. Nét đặc trưng tự nhiên và dân dã này khiến cho mọi người ngay từ khi nghĩ tới việc đến chợ hay khi đã ở chợ, đều có được những cảm nhận khác biệt, thú vị so với tất cả những chợ khác. Với người dân Hải Phòng và du khách thập phương, Chợ Hàng từ lâu đã không chỉ là nơi để mua bán những hàng hóa thiết yếu, phục vụ nhu cầu tiêu dùng của người dân, mà còn là nơi mọi người đến để tham quan, tìm hiểu, trải nghiệm. Đối với rất nhiều người, thậm chí là với cả một số người bán vốn là các tiểu thương chuyên nghiệp đã gắn bó với chợ nhiều năm, đi Chợ Hàng trước hết là đi chơi, sau mới là đi mua bán.Tuy nhiên, với những giá trị văn hoá vô cùng phong phú, đặc sắc và giàu truyền thống của Chợ Hàng, nhưng giá trị văn hoá đó chưa được nhìn nhận một cách thấu đáo và khẳng định nó là một di sản văn hoá phi vật thể cần được bảo tồn và phát huy một cách mạnh mẽ.

Ảnh minh họa (Nguồn: Internet).

Mặt khác, trong bối cảnh thành phố ngày càng mở rộng khu đô thị, đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa nhằm phát triển kinh tế xã hội của đất nước và thành phố. Do vậy, việc dịch chuyển chợ sang vị trí mới hay không gian chợ bị thu hẹp là nguyên nhân dẫn đến việc quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá chợ truyền thống trong đó có Chợ Hàng đang gặp không ít khó khăn và thách thức. Cùng với sự phát triển nhanh chóng của các hệ thống siêu thị, trung tâm thương mại, cửa hàng tiện ích đã tạo nên những điểm mua sắm mới, hiện đại cạnh tranh trực tiếp với các chợ truyền thống. Chợ Hàng vẫn đóng vai trò quan trọng là một phần không thể thiếu của người dân quận Lê Chân nói riêng, người dân thành phố Hải Phòng nói chung. Đứng trước thực tế trên, Ủy ban nhân dân quận Lê Chân đã triển khai đề tài “Nghiên cứu, đề xuất một số giải pháp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa chợ hàng, quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng” do Ths. Phạm Việt Anh làm chủ nhiệm.

Với mục  tiêuđề xuất một số giải pháp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa chợ hàng, quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng. Ban chủ nhiệm tập trung nghiên cứu các nội dung sau: (1) Nghiên cứu các vấn đề lý luận liên quan đến chợ truyền thống, công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Chợ Hàng; (2) Kinh nghiệm quản lý, bảo tồn và phát huy chợ truyền thống của một số tỉnh, địa phương; (3) Nghiên cứu nhận diện giá trị văn hoá Chợ Hàng (nghiên cứu, mô tả chân thực về Chợ Hàng, bao gồm lịch sử, quy mô, tính chất, đặc điểm, cách thức kinh doanh, các mặt hàng chính, mạng lưới xã hội trong chợ…); (4) Nghiên cứu thực trạng quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Chợ Hàng; (5) Đề xuất các giải pháp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Chợ Hàng, quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng.

(1) Nghiên cứu các vấn đề lý luận liên quan đến chợ truyền thống, công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Chợ Hàng:

Chợ Hàng không chỉ là nơi buôn bán, mà còn là địa điểm sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Chợ vừa là nơi buôn bán của các tiểu thương, vừa là nơi những nông dân, người chơi vật nuôi và cây cảnh mang sản vật của mình đến bán hoặc trao đổi. Ai cũng coi việc đi Chợ Hàng như một thú vui cuối tuần, ngày chợ phiên cũng là một ngày hội. Đó thực sự là nét đẹp trong sinh hoạt cộng đồng của người Hải Phòng, nó đã góp phần tạo nên nhịp sống của thành phố này: cứ mỗi chủ nhật, người ta lại hẹn nhau đi Chợ Hàng, để mua sắm, tham quan hay đơn giản là để ngắm nhìn cuộc sống, tận hưởng một không gian rất khác của thành phố Cảng.

Với những tài liệu, các công trình đã được nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở các cuốn sách mang tính thống kê, miêu tả sơ bộ về chợ truyền thống nói chung. Các tài liệu liên quan đến Chợ Hàng là những bài viết đơn lẻ trên các bài báo, tạp chí. Do vậy, đây là vấn đề mới, cần được nghiên cứu có hệ thống nhằm đánh giá được thực trạng và đề xuất được các giải pháp, cơ chế, chính sách nhằm quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị không gian văn hóa Chợ Hàng trong phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn quận Lê Chân.

(2) Kinh nghiệm quản lý, bảo tồn và phát huy chợ truyền thống của một số tỉnh, địa phương: Công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá của các chợ truyền thống, ngoài việc tuyên truyền về cơ chế, chính sách, chương trình, kế hoạch, nhiệm vụ về phát triển và quản lý chợ, trong đó có tuyên truyền về vệ sinh môi trường, ATTP, PCCC, tài chính kế toán, đầu tư... thì công tác tuyên truyền về các giá trị văn hoá, tinh thần và ý nghĩa, giá trị truyền thống tốt đẹp từ chợ truyền thống chưa được tỉnh, thành quan tâm, chú ý. Vì vậy, chưa xây dựng được đề án, quy hoạch đối với chợ truyền thống tiêu biểu, điển hình để vừa phát triển loại hình thương mại chợ, vừa phát phát triển chợ truyền thống trở thành điểm du lịch hấp dẫn đối với nhân dân và du khách.

3) Nghiên cứu nhận diện giá trị văn hoá Chợ Hàng (nghiên cứu, mô tả chân thực về Chợ Hàng, bao gồm lịch sử, quy mô, tính chất, đặc điểm, cách thức kinh doanh, các mặt hàng chính, mạng lưới xã hội trong chợ…):

Ngày nay với sự phát triển của đời sống, chợ truyền thống đang dần bị thu hẹp tại các đô thị lớn, thay vào đó là các trung tâm thương mại hay siêu thị, cửa hàng tiện lợi… Đây thực tế cũng là một loại hình chợ nhưng được tổ chức và quản lý theo mô hình hiện đại. Dù vậy ở bất cứ đâu trên đất nước Việt Nam chợ vẫn là một nét đặc trưng trong đời sống xã hội của người Việt. Chợ không chỉ là nơi giao thương, trao đổi mua bán hàng hóa mà còn là nơi lưu giữ nhiều nét văn hóa, nơi kết nối cộng đồng, gắn liền với đời sống sinh hoạt của mọi người dân.

Không gian văn hóa Chợ Hàng là địa điểm mà những chủ thể của không gian đến thực hiện các hoạt động thương mại. Vì thế, các sản phẩm văn hóa của không gian văn hóa Chợ Hàng chính là các mặt hàng được bày bán trong chợ.

Đến với Chợ Hàng, không chỉ có những mặt hàng cây cảnh, con giống, đồ cổ giá thành cao mà còn có cả những món đồ mà gần như không thể tìm thấy ở nơi khác, có thể là cái gương chiếu hậu của một dòng xe đã cũ, một chi tiết trong một thiết bị ngoại nhập… Chính vì thế, khách hàng đến với chợ hầu như luôn có cảm giác hài lòng vì được đáp ứng nhu cầu.

Không gian bên trong chợ được giới hạn bởi các con đường Hoàng Minh Thảo, đường Chợ Hàng Mới, đường Nguyễn Văn Linh và đường mương thoát nước Tây Nam. Chợ được xây dựng kiên cố với các công trình phục vụ kinh doanh, buôn bán, các công trình phụ trợ đảm bảo an ninh trật tự, an toàn phòng chống cháy nổ và khu vực vệ sinh. Để phục vụ nhu cầu hoạt động, kinh doanh tại khu vực bên trong chợ, chính quyền địa phương, xí nghiệp19-3 đã quy hoạch không gian một cách quy củ, bài bản và khoa học.

Sự biến đổi giá trị văn hóa vật chất của Chợ Hàng được phản ánh qua hai khía cạnh: kinh tế và kiến trúc. Về kinh tế, chợ cung cấp đa dạng hoá sản phẩm phục vụ nhu cầu cuộc sống, đồng thời là nguồn thu kinh tế của nhiều tiểu thương, hộ kinh doanh, tổ chức quản lý…giá trị văn hóa du lịch của Chợ Hàng được thể hiện thông qua khả năng thu hút khách du lịch. Tại Chợ Hàng lưu giữ khối lượng lớn về tài nguyên du lịch. Phát triển giá trị văn hóa du lịch một cách bền vững là yêu cầu song hành khi tổ chức các điểm du lịch hiện nay. Sự phát triển của văn hóa du lịch cần đáp ứng đồng thời các yêu cầu về kinh tế - xã hội và môi trường, bảo đảm hài hòa lợi ích của các chủ thể tham gia hoạt động du lịch, không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu về du lịch trong tương

Giá trị văn hóa tinh thần Chợ Hàng hàm chứa nhiều giá trị khác nhau nhưng nổi bật trong đó là giá trị lịch sử và giá trị xúc cảm. Tinh thần được quy định bởi nhiều góc nhìn nhưng quan trọng hơn cả chính là điểm nhìn của mỗi cá nhân với một sự vật cụ thể, xâu chuỗi với quá khứ để đưa ra thái độ, hành vi đương thời. Giá trị lịch sử luôn tồn tại trong mỗi sự vật, hiện tượng khách quan và được nhận thức tư duy của con người (thế hệ đương thời và thế hệ sau). Chợ Hàng tồn tại vật chất là nơi trao đổi, mua bán nhưng ẩn trong đó là ký ức của nhiều cá nhân tuy vô hình nhưng thống nhất.

(4) Nghiên cứu thực trạng quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Chợ Hàng:

Dưới sự chỉ đạo, hướng dẫn, đôn đốc kịp thời, cụ thể, các chợ trên địa bàn quận nói chung và Chợ Hàng nói riêng từng bước đi vào ổn định và nền nếp, nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác hoạt động tại chợ. Trên cơ sở các văn bản hướng dẫn của thành phố, của quận Lê Chân, Xí nghiệp tập thể 19- 3 đã xây dựng Nội quy bao gồm các nội dung quy định về phòng cháy, chữa cháy; về giữ gìn vệ sinh môi trường, trật tự công cộng; vệ sinh an toàn thực phẩm và các quy định đối với người kinh doanh và người đến liên hệ giao dịch. Định kỳ 6 tháng hàng năm, đơn vị báo cáo UBND quận Lê Chân về kết quả hoạt động và đề ra phương hướng, nhiệm vụ cho 6 tháng tiếp theo. Hàng năm, rà soát, tự kiểm tra việc thực hiện các văn bản chỉ đạo của Trung ương, thành phố và của quận để kịp thời bổ sung, điều chỉnh, khắc phục những hạn chế cho phù hợp với tình hình thực tế và quy định hiện hành. Công tác tuyên truyền về đầu tư, xây dựng, khai thác và hoạt động quản lý chợ, quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật chợ cũng được diễn ra thường xuyên trong các phiên chợ bằng loa phóng thanh và trực tiếp với các hộ kinh doanh nhỏ lẻ.

Chợ Hàng hoạt động tốt, những người làm công tác quản lý chợ Hàng đã phải thực hiện hàng loạt công việc liên quan đến an ninh trật tự phòng cháy chữa cháy, vệ sinh môi trường, an toàn thực phẩm, chống hàng giả, hàng nhái. Công tác quản lý tại chợ đã được quan tâm chỉ đạo theo hướng văn minh thương mại nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, văn hóa và bảo đảm mỹ quan đô thị.

Bảo tồn hoạt động đầu tư và phổ biến chính sách pháp luật được thể hiện thông qua những văn bản quy phạm pháp luật, dưới luật cũng như phương thức thực thi của cấp quản lý trực tiếp. Bảo tồn hoạt động đầu tư và phổ biến chính sách pháp luật là chỗ dựa vững chắc cho sự biến đổi từ quá khứ đến nay và từ thời điểm hiện tại cho đến những định hướng mới. Nhờ có đầu tư và các chính sách kịp thời của Đảng, Nhà nước cũng như sự linh hoạt trong nhận biết cơ hội, Chợ Hàng đã và đang là địa điểm có nhiều tiềm năng phát triển nhiều mặt, phát huy giá trị đã có, bổ sung những giá trị mới.

Hoạt động du lịch tại Chợ Hàng sẽ mang tới sinh kế cho cộngđồng địa phương - chủ thể sáng tạo không gian và các giá trị văn hoá Chợ Hàng, giúp cho họ có thêm những cơ hội việc làm mới với hiệu quả kinh tế cao, nguồn thu nhập cao và ổn định ngay tại địa phương. Chính điều này sẽ tạo động lực để mỗi người dân thêm nhiệt tình, sáng tạo khi tham gia vào các hoạt động du lịch, từ đó, tích cực hơn trong việc tham gia bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá của Chợ Hàng - nguồn sinh kế trực tiếp của họ.

Phát huy giá trị văn hóa Chợ Hàng với gắn kết cộng đồng mang lại nhiều lợi ích kinh tế quan trọng cho cộng đồng, bao gồm sự hỗ trợ kinh tế địa phương, phát triển kinh tế bền vững và tạo cơ hội việc làm. Việc xây dựng và duy trì một cộng đồng gắn kết là một yếu tố quan trọng để thúc đẩy sự phát triển của người dân trên địa bàn phường Dư Hàng Kênh, của quận Lê Chân và xa hơn nữa là người dân thành phố Hải Phòng.

(5) Đề xuất các giải pháp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Chợ Hàng, quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng.

Ban hành các chính sách ưu đãi về thuế, lãi suất vay vốn hoặc miễn giảm phí mặt bằng cho tiểu thương tại chợ: Áp dụng mức thuế doanh thu thấp hơn cho các tiểu thương tại chợ, đặc biệt với các mặt hàng truyền thống và sản phẩm địa phương như nông sản, thủ công mỹ nghệ. Miễn thuế doanh thu trong 1 - 2 năm đầu tiên cho các tiểu thương mới bắt đầu kinh doanh tại chợ, giúp họ ổn định tài chính. Miễn phí thuê mặt bằng trong 6 - 12 tháng đầu tiên cho tiểu thương mới tham gia chợ, tạo động lực ban đầu để họ ổn định kinh doanh. Miễn giảm phí mặt bằng, cung cấp hỗ trợ vay vốn không lãi suất hoặc giảm lãi suất cho các tiểu thương thuộc nhóm yếu thế, tạo cơ hội bình đẳng trong kinh doanh.

Chính sách quản lý không gian chợ: Lập phương án khai thác, bố trí, sắp xếp khu vực kinh doanh, sử dụng điểm kinh doanh tại chợ. Phân chia rõ ràng từng khu vực theo loại hàng hóa, ví dụ: khu thực phẩm tươi sống, khu sản phẩm thủ công, khu đặc sản địa phương, khu hàng gia dụng.

Chính sách đảm bảo vệ sinh và an toàn không gian: Đảm bảo mỗi gian hàng được cung cấp thùng rác riêng, bố trí hệ thống thu gom và xử lý rác thải hợp lý. Thiết lập khu vực xử lý nước thải riêng cho các ngành hàng thực phẩm tươi sống. Bố trí các lối thoát hiểm, biển báo chỉ dẫn rõ ràng và kiểm tra định kỳ hệ thống phòng cháy chữa cháy. Giám sát thường xuyên các khu vực dễ xảy ra ùn tắc hoặc nguy cơ tai nạn.

Chính sách tài chính:Sử dụng vốn ngân sách địa phương để đầu tư cơ sở hạ tầng ban đầu. Khuyến khích đầu tư từ các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân thông qua hình thức hợp tác công tư. Kêu gọi tài trợ từ các tổ chức quốc tế và các quỹ bảo tồn văn hóa để hỗ trợ việc bảo tồn và phát triển chợ.

Chính sách phí quản lý: Ban hành biểu phí, phân chia theo từng loại hình kinh doanh và diện tích gian hàng, đảm bảo tính công bằng. Miễn hoặc giảm phí đối với các ngành hàng góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa hoặc thân thiện với môi trường. Áp dụng phí dịch vụ để duy trì các hoạt động vệ sinh, an ninh, bảo trì cơ sở hạ tầng và các tiện ích công cộng (nhà vệ sinh, bãi đỗ xe, hệ thống chiếu sáng).

Chính sách khuyến khích ứng dụng công nghệ: Cung cấp các khóa đào tạo và hướng dẫn về việc sử dụng các công cụ công nghệ như hệ thống thanh toán điện tử, quản lý gian hàng qua ứng dụng và các công cụ marketing trực tuyến. Cung cấp ưu đãi phí dịch vụ hoặc giảm phí thuê mặt bằng cho tiểu thương ứng dụng công nghệ trong công việc kinh doanh. Đầu tư phát triển hạ tầng công nghệ tại chợ, bao gồm hệ thống internet tốc độ cao, thiết bị thanh toán điện tử, và các thiết bị hỗ trợ quản lý và giám sát thông minh. Đảm bảo sự hỗ trợ liên tục trong việc duy trì và nâng cấp hạ tầng công nghệ.

Tiêu chuẩn về kiến trúc: Phong cách kiến trúc đặc trưng: Sử dụng các yếu tố kiến trúc truyền thống của Hải Phòng và vùng đồng bằng Bắc Bộ như mái ngói đỏ, cột gỗ và hệthống dầm gỗ trang trí hoa văn truyền thống.Thiết kế mái che: Sử dụng mái che dạng dốc, lợp ngói truyền thống hoặc vật liệu có màu sắc và chất liệu tương tự, vừa chống nóng vừa giữ được

thẩm mỹ cổ kính. Cấu trúc gian hàng: Quy định kích thước gian hàng đồng đều để tối ưu hóa không gian, ví dụ mỗi gian có diện tích từ 4 - 6m² đối với các mặt hàng nhỏ lẻ và 8-10 m² cho các gian thực phẩm hoặc đồ cồng kềnh.

Tiêu chuẩn về cơ sở hạ tầng: Để Chợ Hàng hoạt động hiệu quả, an toàn và lâu dài, cơ sở hạ tầng cần được thiết kế, xây dựng và quản lý theo các tiêu chuẩn hiện đại nhưng vẫn phù hợp với đặc thù của một chợ truyền thống. Hệ thống giao thông và tiếp cận; Hệ thống thoát nước và xử lý nước thải; Cung cấp điện năng; Hệ thống cấp nước; Vệ sinh môi trường; Hệ thống phòng cháy chữa cháy (PCCC); Khu vực tiện ích công cộng; Tiêu chuẩn về bền vững và thân thiện môi trường.

Đồng thời, nhóm nghiên cứu đề xuất một hệ thống các giải pháp toàn diện từ quy hoạch không gian, tổ chức hoạt động kinh doanh, ứng dụng công nghệ số, đến việc nâng cao nhận thức cộng đồng và năng lực quản lý của các cấp chính quyền. Những giải pháp này không chỉ nhằm bảo tồn giá trị truyền thống mà còn để thích nghi và phát huy giá trị văn hóa Chợ Hàng trong bối cảnh đô thị hóa và hội nhập kinh tế hiện đại.

Kết quả của đề tài có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần quảng bá, bảo tồn những di sản văn hoá truyền thống của thành phố Hải Phòng; phát huy giá trị của di sản trong xã hội đương đại, nhất là trong đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hoá của nhân dân, đẩy mạnh đoàn kết cộng đồng, giáo dục truyền thống, phát triển du lịch, xây dựng nếp sống văn hoá… phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, xây dựng thành phố ngày một giàu đẹp, văn minh, phù hợp với chủ trương, đường lối, chính sách về phát triển bền vững; xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; bảo tồn và phát huy di sản văn hoá trong tình hình mới của Đảng, chính quyền các cấp.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu nhiệm vụ  tại Trung tâm Công nghệ thông tin và Truyền thông Hải Phòng./.