Thông tin kết quả nhiệm vụ KH&CN

Nghiên cứu xây dựng quy trình sinh sản nhân tạo ốc đụn cái (Trochus maculatus Linnaeus, 1758) tại khu bảo tồn biển Bạch Long Vĩ (25/06/2024)

Ốc đụn cái (Trochus maculatus Linnaeus,1758) là loài nhuyễn thể sống trong các rạn san hô, kích thước trưởng thành khoảng 30mm ở 1,5 - 2,5 tuổi kích thước tối đa của thể đạt trên 50mm và tuổi thọ khoảng trên 10 năm. Trên thế giới, ốc đụn cái phân bố ở các nước nằm ven bờ Ấn Độ - Thái Bình Dương như Nhật Bản, Philippin, Indonesia… Ở Việt Nam, ốc đụn cái phân bố ở một số khu vực trong quần đảo Cát Bà và Bạch Long Vĩ. Tại Bạch Long Vĩ, ốc đụn cái phân bố ở các vùng triều và dưới triều xung quanh đảo.

Ốc đụn cái có giá trị kinh tế cao do thịt thơm ngon được sử dụng làm thực phẩm, vỏ ốc là nguyên liệu làm đồ mỹ nghệ, trang sức cao cấp. Chính vì vậy, ốc đụn cái đang bị khai thác triệt để, dẫn đến giảm sút nghiêm trọng nguồn lợi trong tự nhiên ở Việt Nam và trên thế giới.

Năm 2010, trong Báo cáo tổng kết quy hoạch chi tiết khu bảo tồn biển Bạch  Long Vĩ, kết quả khảo sát về động vật đáy cho thấy mật độ sinh lượng ốc đụn cái vùng ven biển quanh đảo khá cao (mật độ trung bình 14,06 cá thể/m², sinh lượng 155,8g/m². Năm 2014 theo báo cáo Nghiên cứu các biện pháp bảo tồn và phát triển nguồn lợi động vật đáy có giá trị kinh tế, quý hiếm ở vùng biển Bạch  Long Vĩ và  Cát  Bà do Viện nghiên cứu  Hải sản thực hiện, mật độ ốc đụn cái chỉ còn trung bình 41,4 cá thể/500m² sinh lượng trung bình 798,6g/500m² cho thấy sự suy giảm nguồn lợi nghiêm trọng của loài này. Ngày 31/12/2013 Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 2630/QĐ-TTg về việc thành lập Khu bảo tồn biển Bạch Long Vĩ  ốc đụn cái được đưa vào danh sách 22 loài động vật thủy sinh hoang dã  đặc hữu và quý hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng.

 Để  bảo tồn loài thủy sinh quý, hiếm có nguy cơ tuyệt chủng này Ban Quản lý Khu bảo tồn biển Bạch  Long Vĩ xác định ngoài  biện pháp tăng cường  bảo vệ  ngăn chặn hành vi vi phạm khai thác loài ốc này của người dân trên đảo và ngư dân nơi khác thì biện pháp thả giống tái tạo, phục hồi nguồn lợi là biện pháp tích cực để bảo tồn và phát triển loại này. Do vậy, Ban Quản lý Khu bảo tồn biển triển khai đề tài “Nghiên cứu xây dựng quy trình sinh sản nhân tạo ốc đụn cái (Trochus maculatus Linnaeus, 1758) tại khu bảo tồn biển Bạch Long Vĩ” nhằm bảo tồn phục hồi nguồn lợi.

Sau 20 tháng triển khai, nhóm nghiên cứu đã thu được các kết quả cụ thể như sau:

Nhóm nghiên cứu tổng quan đầy đủ các tài liệu nghiên cứu trước đây về đặc điểm sinh học  sinh sản giải pháp thả giống tái tạo nguồn lợi và các nghiên cứu về xây dựng quy trình kỹ thuật sinh sản nhân tạo ốc đụn cái cũng như một số loài khác có đặc điểm giống ốc đụn cái (ốc đụn Tectus niloticus ốc đụn đực Tectus pyramis và bào ngư cửu khổng Haliotis diversicolor). Đã tổng hợp  xử lý thông tin số liệu cần thiết làm cơ sở cho nghiên cứu của đề tài. 

Chọn ốc bố mẹ và tiến hành cho sinh sản.

Nhóm nghiên cứu đã tiến hành nghiên cứu đặc điểm sinh sản của ốc đụn cái và xác định được các yếu tố như: Kết quả tuyển chọn ốc đụn cái bố mẹ: Dựa vào tiêu chuẩn lựa chọn ốc bố mẹ đề tài đã lựa chọn được 1 cá thể ốc bố mẹ/05 đợt đạt tiêu chuẩn để đưa vào các thí nghiệm, thực nghiệm quy trình;Kết quả thí nghiệm nuôi vỗ ốc bố mẹ: Sau 03 đợt tiến hành thí nghiệm và 02 đợt thực nghiệm đề tài đã lựa chọn được thức ăn tốt nhất để tiến hành nuôi vỗ ốc đụn bố mẹ là cho ăn kết hợp giữa rong biển và tảo đáy (tỷ lệ thành thục đạt 100%); Kết quả thí nghiệm kích thích sinh sản ốc đụn bố mẹ: Sau 03 đợt thí nghiệm và 02 đợt thực nghiệm, dựa vào kết quả thu được tại các đợt nhóm nghiên cứu đã lựa chọn phương pháp kích thích bằng sự kết hợp cả 3 phương pháp kích thích là phơi khô + sốc nhiệt + chiếu đèn cực tím; Kết quả nghiên cứu biện pháp ấp trứng ốc đụn cái; Kết quả phân tích quá trình phát triển phôi và ấu trùng của ốc đụn cái; Kết quả nghiên cứu biện pháp ương nuôi ấu trùng lên giống: thu được kết quả: Số luợng ốc đụn cái cho vào nuôi vỗ: 700 cá thể  tỷ lệ đực cái: 1/0 9; Tỷ lệ ốc bố mẹ thành thục: 95%; Tỷ lệ đẻ: 81%; Tỷ lệ nở: 89%; Tỷ lệ sống từ ấu trùng Trochophone lên giống cấp 1: 3 4%; Tổng số ốc giống thu được: 5.400.000 ốc giống. Đây là tiêu chuẩn quan trọng để lựa chọn ốc đụn cái bố mẹ cho sinh sản, cơ sở xây dựng quy trình sinh sản ốc đụn cái tại Khu bảo tồn biển Bạch Long Vĩ. 

Đã xây dựng được 01 quy trình sinh sản nhân tạo ốc đụn cái và biện pháp kỹ thuật nuôi ốc đụn từ giai đoạn giống cỡ 1-1,2mm lên ốc đụn cái cỡ 1,2-1,5cm trong bể và ngoài tự nhiên phù hợp với điều kiện của Khu bảo tồn biển Bạch Long Vĩ. Với mật độ ương nuôi 4 ct/cm² cho tốc độ tăng trưởng về đường kính vỏ đạt (0,12cm/tháng; 21,37%/tháng); Các kết quả môi trường đo được tại các bể như: nhiệt độ 18,43 - 29,45⁰C; độ mặn 32,96 - 33,77‰; pH 7,90 - 8,04; DO 6,53 -7,34mg/l; NH₃ 0,02mg/l; H₂S 0,002 – 0,003mg/l đều nằm trong ngưỡng cho phép và không ảnh hưởng đến quá trình ương nuôi; Thức ăn cho ốc giai đoạn đầu đến khi đạt kích thước 4 - 5mm chủ yếu là tảo đáy Navicula spp, Nitzschia spp và tảo khô Spirulina. Khi ốc đạt kích thước 4 - 5mm thì cho thêm các loại rong biển (Rong tự nhiên: rong lục, rong nâu rong đỏ sống trên các vỉa đá  san hô); Hàng ngày tiến hành xiphon đáy để loại bỏ thức ăn thừa; Định kỳ hàng ngày thay 30-50% lượng nước trong bể; Sau 12 tháng tốc độ tăng trưởng về khối lượng đạt (0,08g/tháng; 37,38%/tháng) và tỷ lệ sống đạt 6,07% phù hợp để áp dụng cho sản xuất giống.

Thả ốc đụn cái ra biển tái tạo nguồn lợi.

Từ kết quả thử nghiệm thả ốc đụn cái tái tạo nguồn lợi tại 03 điểm (1.500m²) tại Khu bảo tồn biển Bạch Long Vĩ cho thấy sự tăng lên cả về mật độ, sinh lượng và trữ lượng tức thời của ốc đụn cái, nhóm nghiên cứu đề xuất giải pháp thả ốc đụn cái tái tạo nguồn lợi như sau: Đối tượng: Ốc đụn cái Trochus maculatus Linnaeus, 1758; Hình thức thả tái tạo: Do không thể kiểm soát sự di chuyển của ốc đụn cái, nên thả tái tạo trên diện tích rộng tại vùng bãi triều ven đảo Bạch Long Vĩ nhằm tránh sự di chuyển ra ngoài khu vực thả tái tạo. Khoanh vùng để lựa chọn từng địa điểm (có xác định GPS) để dễ tiến hành khảo sát đánh giá; Điều kiện và lựa chọn địa điểm thả tái tạo: Khu vực thả xung quanh đảo Bạch Long Vĩ trừ khu vực phía Tây Bắc của đảo do nền đáy có nhiều đá san hô không phù hợp cho hệ sinh thái của ốc đụn cái. Ngoài ra, khu vực được chọn có nguồn nước lưu thông và sạch; Nguồn giống: Nguồn ốc giống tiến hành thả tái tạo nguồn lợi tại Khu bảo tồn biển Bạch Long Vĩ có thể là giống cấp 1 (1 - 1,2mm) để có thể thả tái tạo với số lượng lớn hoặc có thể ốc giống đạt kích thước 1,2 - 1,5cm để dễ thích nghi với điều kiện môi trường sống thay đổi trong bể xi măng với ngoài biển; Vận chuyển giống: Có thể vận chuyển bằng oxy, thời gian vận chuyển 9 tiếng, tỷ lệ sống 98%; Thả giống: Thời gian thả: Vào lúc thời tiết nắng ấm (nhiệt độ nƣớc 26 - 30⁰C)  tránh thả vào những lúc trời mưa gió, sóng mạnh có thể sẽ ảnh hưởng đến sinh trưởng và tỷ lệ sống; Mật độ thả: Mật độ thả ốc đụn là 300 cá thể/m² đối với ốc giống cấp 1 và 3-5 cá thể/m² đối với ốc giống kích thước đạt 1,2-1 5cm. Độ sâu thích hợp nhất cho sinh trưởng và phát triển của ốc đụn cái là <10m; Quản lý và chăm sóc: Theo dõi kiểm tra khu vực thả tái tạo, xem xét các yếu tố bất thường để đánh giá các nguyên nhân để tìm cách khắc phục.  Thường xuyên theo dõi sự biến động của yếu tố môi trường (nhiệt độ, độ mặn, pH, DO, độ trong ...) và để kịp thời có biện pháp xử lý phù hợp khi có các tác động xấu đến môi trường khu vực thả tái tạo nguồn lợi. Định kỳ 6 tháng/lần tiến hành khảo sát nhằm đánh giá hiệu quả thả tái tạo nguồn lợi ốc đụn về mật độ sinh lượng, trữ lượng tức thời của ốc đụn.Kết quả nghiên cứu giải pháp thả ốc đụn tái tạo nguồn lợi: Sau khi tiến hành thả tái tạo ốc đụn cái giống, kết quả khảo sát đều có sự tăng lên cả về mật độ  sinh lượng và trữ lượng của ốc đụn tại khu vực tiến hành bố trí thí nghiệm, cụ thể: Mật độ trung bình từ 24,00ct/500m² lên 57,33ct/500m²; sinh lượng trung bình từ 17,28g/500m² lên 41,85g/500m²; trữ lượng tức thời từ 518kg lên 1.256kg.

Kết quả của đề tài nhằm bảo vệ ốc đụn cái (T. maculatus Linnaeus, 1857) bởi đây là đối tượng thủy sinh có giá trị, quý, hiếm,nguy cơ tuyệt chủng và đang được bảo tồn, cấm khai thác, buôn bán, tiêu thụ tại Khu bảo tồn biển Bạch Long Vĩ. Việc ứng dụng kết quả nghiên cứu của đề tài đặc biệt là ứng dụng quy trình sinh sản vào chương trình tái tạo nguồn lợi hàng năm tại Khu bảo tồn biển Bạch Long Vĩ.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu dự án tại Trung tâm Thông tin và Thống kê Khoa học và Công nghệ./.